23 Mart 2019 Cumartesi

Argimpasa - Apatouria - Afrodit




Kırım bölgesindeki İskit Türklerinin ARGİMPASA'sı sonradan AFRODİT'e dönüştü. Kelime ise APATOURİA - APATOURON - APATOURİAS' dan türetilmiş bir kelimedir. Çünkü 'Grekler' koloniler halinde MÖ 8.7.6.yy'lar Karadeniz'e çıktıkların APATOURİA zaten kök salmış bir külttür. Ve hepimiz biliyoruz ki 'Grek' mitoloji Hesiod ve Homer'le, yani MÖ 8.7.yy'dan sonra oluşturulmuştur ve 'Grek' kolonileriyle birlikte MÖ 6.yy'dan itibaren Afrodit'e tapılmıştır. Çünkü 'Grekler' aslında ataerkildir.


APATOURİA - APA+TUR = APHRO+TUR - APHRODİT

SB.


"Based on the etymologies presented above we can offer the following ety-mology of the name Argimpasa – 
‘the head of shamans, charmers, fortune-tellers and sorcerers’."


Dr.Zaur Hasanov

... S. S. Bessonova studied all of this information about Aphrodite Apatouros in the Bosporian inscriptions and determined that starting from the 4th century BCE she has a double epithet – Aphrodite Ourania, the mistress of Apaturum (Struve 1965: No. 1111; Bessonova 1983: 39).

M. I. Artamonov, L. A. El’nitskiî and Yu. Ustinova think that at the base of the cult of Aphrodite Apatouros there was a cult of a local deity, or influence of the local Scythian traditions i.e. the cult of Aphrodite-Argimpasa (1961: 71; 1960: 40; 1998b: 35). Bessonova thinks that the cult of Aphrodite Apatouros was syncretic and combined in itself the features of Greek, eastern and local (Scythian) deity (1983: 39).

As regards the etymology of the epithet Apatouros researchers believe it had local (Scythian) origin (El’nitskiî 1960: 40). Yu. Ustinova points out that the word Apatouros was incomprehensible for Greeks and for this reason they invented false etymologies resting on phonetically similarly Greek words (1998a: 211)....


Conclusion
1. The diviners of Huns and Komans worshipped a goddess identical to Argimpasa.

2. The etymological analyses of the theonym Argimapsa on the basis of Turkic languages show that it is polysemous and is equal to the sum of all of the etymological meanings presented in this paper. Such as: ‘charm’, ‘purification’, ‘the head of shamans, sacred song singers, performers of musical instruments, diviners’, ‘the head of those performing a ritual with a vessel, ladle, water’, ‘the head of shamans divining with twigs, fingers and rope made from plants’, ‘the head of whip users’.

3. A symbol of Argimpasa in the Scythian barrows was a whip with a spiral handle, which was associated with a snake. It was used for the journey to the other worlds and represented power over people.

4. The epithet ‘the Mistress of Apaturum’, belonging to the Scythian goddess Argimpasa has the following polysemous etymology on the basis of Turkic languages and Altaic languages in general: ‘the first shamaness, patroness of diviners predicting the future on straps made of birch bark, Mistress of animals and birds, charmer, controlling the bridge to the other world, installing the shaman’s pole and receiving sacrifices’.

5. The iconography of the Scythian images of the winged goddess, the serpent limbed goddess and the goddess with severed male head in her hand demonstrate stylistic and compositional identity. All of these images belong to the Scythian goddess Argimpasa.



**



SAKA (İSKİT) KURGANLARI - MÖ 7.-4.yy
ÇAR İSKİTLER - OĞUZLAR*

1. Kelermes 1/V, 2/V, 3/S, 4/S;
2. Krasnoe Znamya 1;
3. Ul’skie;
4. Kostromskoy;
5. Litoy (Melgunov);
6. Perepyatikha;
7. Starshaya Mogila. MÖ 5.yy.;
8. Zavadskaya Mogila 1;
9. Novogrigorievka 5;
10. Raskopana Mogila;
11. Velika Znamenka 1. MÖ 4.yy.;
12. Chertomlÿk;
13. Oğuz;
14. Alexandropol;
15. Solokha;
16. Kozel;
17. Bol’shaya Tsÿmbalka;
18. Kul-Oba.


* Dr.Zaur Hasanov / Azerbaycan.
(also in Russia and English "Royal Scythians")






Hababam Herkül....




Kylix (iki kulplu kadeh), MÖ 480
__________________________

- Senin ne işin var burda?
- Kimin ne işi var burda?
- Senden başka kimse var mı oğlum?
- Dur bir bakayım...aaa yok !
- Ne işin var dedim?
- Nerde?
- Kazanın içinde...
- Bu kazanın mı?
- Hayır başka kazanın...
- Aaa, başka kazan da mı var ?
- Kimsin sen?
- Ben Yahni'yim..
- Ne yahnisi oğlum?
- Ayıptır söylemesi aslan yahnisi..
- Aslan yahnisi mi?
- Evet ama tuzu biraz az oldu..
- Neyin tuzu?
- Yahninin, o kadar da söyledim..
- Ne söyledin?
- Benim külbastım daha iyi olur diye..
- Yapmadılar mı?
- Yok! İlle de yahni diye tutturdular..
- Senden yahni olur mu?
- Olmaz, ama dinlemiyorlar!
- Külbastı da olmaz!
- Olur bak, külbastım çok iyi olur..
- Olmaz!
- Olur, olur..

- Olmaz dedim, olmaz, aslanın ne yahnisi, ne de külbastısı olur! Hem sen ne biçim yahnisin be adam! Tuzun eksik, patatesler iyi pişmemiş... hem söyleyin bana nerde bu yahninin soğanı?
- ... Halk tamamdır arkadaşlar...

- Soğansız yahniye yahni mi derim ben! Önce soğanı ince ince kıyacaksın, sonra tuzla bir güzel ovacaksın, sonra etin, pardon külbastının... olmadı, yahninin üzerine serpeceksin... şey... Tanrım biz buraya niye gelmiştik?

Hababam Herkül




SB.






20 Mart 2019 Çarşamba

Siyavuş ile Alp Er Tonga




Siyavuş ile Alp Er Tonga

Ortalarında Strabon'un "Coğrafya"* adlı eserinde "OXUS - OCHUS", yani "OĞUZ" olarak geçen "Ceyhun Nehri".
Alp Er Tonga'nın sancağında Kün
Minyatür 15.yy - Metropolitan Müzesi
*Strabon, kitap 11.7-8




Siyavush and Alp Er Tonga (Afrasiab) 
by the river Oxus (Amudarya), 
15th c. miniature. - Metropolitan Museum

Siyavush, the son of Kay Kavus ran away from home to Turan, and married the Khagan Afrasiyab's daughter Firangiz.

* Turan = Tur, the root word for Turk, - an plural; Turks, Turan / Turkish Land.
* Khagan = Kağan, ety.Tr., also used as male name/surname.
* Afrasiyab = Alp Er Tonga/Tunga, died in 625 BC. King of Sacae (Saka) Turks.
* Alp = brave warrior, hero, ety.Tr., also used as male name.
* Er = Ety.Tr., meaning man, male, soldier.
* Firangiz = -giz in Firangiz ; gız-kız ; meaning girl, ety.Tr.
* Tomyris of 5th BC, Queen of Massagetae (Big Saka) Turks, who behead the Great Cyrus is the granddaughter of Afrasiyab. 
* Tomyris = ety.Tr., Tomars, Tömür, Tomris ; meaning iron, iron coeur. Also used as female name "Tomris".

* Amu Darya River = Ceyhun today.
In the ancient times called as OXUS - OCHUS, which is OGHUZ (OĞUZ), as in OGHUZ TURKS.

"... and towards the Ochus River..." ; 
"...where the Ochus and the Oxus and several other rivers rise..." 
Strabo 11.7-8



There are 24 Oghuz Tribes, and much more sub-tribes.
Five of them : 
Seljuks Empire - İran and Turkey (of Kınık tribe), 
Ottoman Empire - İran, Turkey and Europe (of Kayı tribe), 
Safavids in İran (of Akkoyunlu - Aqqoyunlu - White Sheep Turkomans - tribe)
Afsharids in İran (of Avshar - Avşar - tribe)
Pechenegs in Europe (Peçenek tribe)

Turkey, Turkmenistan, Azerbaijan, Gagauzia, Turks in Syria and Irak are Oghuz Turks, mixed with other Turkish tribes, like Cumans, Kipchaks, Khazars, Huns, etc.


SB




Eski Türklerde Rütbeler






Eski Türklerde Rütbeler / Kazak Türkçesiyle beraber


* Jüzbası – jüzdik äskerdiñ basşısı. Olar sonımen qatar bütindey bir awılğa da basşılıq jasay aldı.

Yüzbaşı - 100 askerin başı, köyü de yönetir.


* Mıñbası – köne türik jäne moñğolğa ortaq äskerï ataw. Mıñ qoldıñ basşısı. Mıñbasın türkiler bek dep atasa, moñğoldar noyan, arabtar ämir dep atağan. Mıñbasılar äkimşilik basqarw jüyesi men saray isine de aralasa alatın boldı.

Binbaşı - Eski Türk ve Moğollarda ortak isim. Binlerin başı. Eğer Türkse "Ataca", Moğolsa "Noyan", Arapsa "Emir" deniyor.


* Tümen. Bul da türik jäne moñğol ulıstarı arasında asa joğarı äskerï lawazım bolıp sanaldı. Bir tümenge on mıñ qol bağınıştı boladı.

Tümen - Bu da Türkler ve Moğollar arasında yüksek bir rütbe. Emrinde 10 bin asker var.


* Tarxan – eñ joğarğı ataq. Äri türik-moñğol xalıqtarında öte ertede payda bolğan lawazım. Tek aqsüyekter men layıqtı äskerï adamdarğa berilgen. Xannan keyingi ekinşi därejeli ataq bolıp sanaldı. Bul ataqqa ïe bolğan batırlar belgili jeñildikterge ïe boldı. Salıq jïnadı. Wälayattarğa äkimdikke tağayındaldı.

Tarkan - En yüksek ünvan. Türk ve Moğollar arasında en eski pozisyon. Sadece soylu ve hak edenler bu konuma gelebiliyor. Kağan'dan sonra gelen rütbedir. Bu ünvanı hak kazanan kahramanlar bazı ayrıcalıklar alır, vergi toplama gibi. Vali olabilir.


* Sardar – saray isi nemese el şarwasına aralasw quqına ïe bolğan qolbasşılar. Olar xandardıñ senimdi ökili sanaldı.

Serdar - Saray veya ülkeye müdahale etme hakkına sahip olan Kolbaşılardır (komutandır). Hakanların güvendiği temsilcilerdir.


* Bahadür – joğarı deñgeydegi äskerï mansaptardıñ biri. Yağnï bir sözben aytqanda Qabanbay, Bögenbay, Nawrızbay sındı batırlarğa berilgen ataq. Munday jawıngerler jeke tw ustadı, erekşe ülgidegi kïim, patşa nemese xannıñ arnayı ökili ekenin rastaytın arnayı belgisi (köbine qawırsın tağıldı) bar dwlığa kïetin bolğan.

Bahadır - En üst düzey askeri kariyerlerden biridir. Kahramanlara verilir, Kabanbay, Bögenbay, Naurızbay gibi. Bu savaşçılara kağan tarafından verilmiş özel tamgalı tolgası (genellikle tüylüdür) ve sancağı vardır.


devamı: History of Kazakhstan
Berkut Nuresil - 14. Mart. 2019


Aqtaşı – armïyağa qajetti maldı qadağalawşı ofïcer. Yağnï saray mansap ataqtarınıñ biri, onıñ bastapqı fwnkcïyası – qoy bağwşılardıñ üstinen qarawşı, Raşïd ad Dïnniñ jazbasında osı atawmen xannıñ jeke jılqı üyirleriniñ at bağwşısın atağan.

Bularğaşı – äskerï mülikti qadağalaytın ofïcer. Bul da Şıñğıs äskeri ştabınıñ quramında kirgen alpağılardıñ (mansaptardıñ, kızmetterdiñ) biri. Bularğaşınıñ qarawında erekşe jasaq bolıp, olar äskerdiñ köşi (lageri) ornınan qozğalğanda jurt ornında umıtılıp qalğan zattardıñ, qalıp qoyğan jawıngerler men quldardıñ, sonday-aq mal-jannıñ bar-joğın tekseretin bolğan.

Bulğay – işki basqarw men qarjı mäselesi jönindegi ofïcer. 

Jurtşı – ofïcer-kvartïrmeyster, äskerdi ornalastırwşı, qozğalw marşrwtın anıqtawşı. M. Ïvanïnniñ jazwına qarağanda, jurtşı  ofïcerlerdiñ bastığı ewropalıq äskerdegi general-kvartïrmeysterge säykes kelgen. Onıñ jäne onıñ komandasınıñ mindeti: jazğı jäne qısqı äskerï köşterdi ornalastırw, äskerdiñ qozğalwı kezinde de, soğıs qïmıldarı kezinde de köş (lager) toqtaytın orındı tawıp, belgilew, xan men qolbasşılar ordalarınıñ ornalasw ornın belgilew.

Tabaşı – jük tïelgen köşti, tasımaldı qadağalaytın ofïcer.  Şıñğıs xan zamanındağı äskerdiñ ştabındağı ofïcerlik qızmetterdiñ biri, ol, sirä, jorıqqa şıqqan äskerdiñ jük tïegen kerwenine ilesip jürgen jük arqalawşı tüyelerdi qadağalağan bolsa kerek. 

Tarğwşı (targwdjï nemese djargwçï) – Şıñğıs xan zamanındağı äskerdiñ ştabına kiretin şenniñ biri, tarğwşılar mör saqtawşı qızmetin atqarğan, sonday-aq sot, ädil qazı retinde äskerï tender arasındağı dawdı qarap, isterin şeşwşi bolğan.

Tarğwşı (targwdjï nemese djargwçï) – Şıñğıs xan zamanındağı äskerdiñ ştabına kiretin şenniñ biri, tarğwşılar mör saqtawşı qızmetin atqarğan, sonday-aq sot, ädil qazı retinde äskerï tender arasındağı dawdı qarap, isterin şeşwşi bolğan.

Ğalımnıñ aytwınşa, XIII ğasırğa tän köne qujattardan  belgili bolğan bul äskerw atawlar XIV-XVI ğasırlar yağnï Ämir Temir men Babır sarayı jäne Altın Orda zamanında öz mañızdılığın joymağan. Tek mağınalıq jağınan azdap özgerister ğana engizilgen. «Jasawıl», «Ar-tawıl», «Qarawıl», «Aydawıl», «Qaydawıl», «Dombawıl», «Baqawıl», t.b. sözderdi jatqızwğa boladı. Bulardıñ birazı bügingi qazaq tilinde saqtalğan. «-wıl» - moñğol tilindegi «äreket etwşi» degendi bildiretin jurnaq», – deydi Serikbol Qondıbay «Jawıngerlik rwx kitabı» attı kitabında.

Erewil – «uzaq jortwğa şıdamdı, mıqtı» degendi bildiredi, yağnï «desant» nemese «specnaz» sïyaqtı arnayı mağınalı, jattıqqan, bärine tözimdi jawıngerlerdi osılayşa atawğa bolar edi. 

Tosqawıl – jasırın tosıp turıp, tutqïıldan şabwıl jasawğa jasalğan sarbazdar.  

Şığawıl – belgili bir istiñ, ärekettiñ aldıñğı qatarında (şebinde) jüretin adam, avangard. Babır zamanında (XVI ğasır) «şığawıl» dep «xatşını, orındawşılıq qızmetti atqarwşını» atağan.  Şığawıl – adyutant, ordïnarec, denşçïk nemese odan ülken äskerï mansap ataqtarınıñ biri.

Bögewil – jayaw äsker men tankige qarsı kedergi. Jortwıl – jorıq, attanıs. 

Torwıl – şolğınşı. Orıstıñ «dozor» degenine säykes keledi. 

Aydawıl – qılmıstı bolğandardı, sottalğan adamdardı aydawşını osılay dep ataydı. Sonımen qatar soğıs jağdayında qolğa tüsken tutqındardı aydaytın jawınger jasağında «aydawıl» degen.

Qarawıl – moñğolşa xarwwl – «küzetşi, baqılawşı, gawptvaxta» degendi bildiredi, biraq sözdiñ negizinde türkiniñ «qara, qaraw» degen etistikteri jatqanın bayqaw qïın bolmas. Tüsindirme sözdikte «qorğaw, saqtaw, küzet» degen mänge ïe, sonday-aq osı sözdiñ «nısana, mıltıqtıñ közdeytin jeri» degen awıspalı mağınaları da bar.

Kejewil – köne qazaq tilinde «küzet, qarawıl, şolğın» degendi bildirgen, söz tirkesi de saqtalğan, mısalı: kejewil saldı – «qarawıldadı, şoldı, torwıldadı», kejewilşi – «şolğınşı, qarawıl qarawşı, torwşı». Bügingi äskerï baqılawşılardı (voennıy nablyudatel) bir sözben osılayşa atawğa bolar edi, sonday-aq basqa jerlerde de qoldanwğa mümkindik bar.

Baqawıl (bökewil, bakavwl). Bul sözdiñ negizgi mağınası («Babırnama», «Tarïx-ï-Raşïdï», Äbilğazınıñ twındıları) – «patşağa berer tamaqtı tekserip otıratın senimdi adam» degendi bildiredi, tüsindirme sözdikte de osı anıqtama berilgen. M. Ïvanïnniñ köşpelilerdiñ soğıs öneri twralı kitabında «baqawıl» atawına ïe bolğan kisiniñ «äskerge azıq-tülik taratw men saqtawdı iske asırwşı jäne soğıs oljasına kelgen zattarğa öziniñ tañbasın baswşı, oljanı durıs bölwdi uyımdastırwşı» degen qızmet atqarğandığın jazadı.

Tutğaq – til alwşı, tünde jawdıñ küzetşileri men aldıñğı ayğaqşıların ustaw üşin jiberiletin şolğınşı attı qosın tobı. 

Sonday-aq, ol eñbeginde tarxan atağınıñ birneşe deñgeyge bölingenin aytadı: «Apa – tarqan», «Bağa – tarxan» jäne «Boyla bağa tarqan». Serikbol Qondıbaydıñ aytwınşa, Toñıköktiñ Boyla bağa tarqan degen atağı bolğan. Eñ ükeni – tarxan. Eñ joğarı äskerï şen äri aqsüyektik tïtwl. Yağnï  – qazirgi generaldıñ deñgeyindegi lawazım.

Tarqan (tarxan) – türikterdiñ ortasındağı eñ ejelgi belgili äskerï alpağılardıñ biri, osı ataw VI ğasırdıñ qujatında kezdesedi, mäselen, 590 jılı köktürki qağanı Dïzabwldıñ sarayına vïzantïylik Yustïn patşadan elşi bolıp kelgen Zemarx elge qaytwğa ruqsat alğanda, türki qağanı onıñ qasına tarxan şenindegi Tagma degen köktürki ofïcerin öz elşisi retinde ertip jiberedi (Memander, Excerpt de le Legationibus). «Tarxan» sözi äskerï alpağı retinde Orxon-Enïsey jazbalarında, «egemen xaqığa ïe iri aqsüyekter men bïlewşilerdiñ tïtwlınıñ atı» retinde Maxmut Qaşğarï sözdiginde de kezdesedi.

Kitap avtorı öz eñbekterinde Maxmut Qaşğarïdıñ sözdiginde ğana kezdesetin köne ataqtarğa da toqtalıp ötken. Solardıñ biri – Jortıq (yortuk) lawazımı. Ğalımnıñ payımdawınşa, köbine orta azïya xalıqtarına tän  «yortük» lawazımı xannıñ qorğawşılarına berilgen.

Ağınşı. Maxmut Qaşğarïdıñ sözdiginde ağınşılar dep «duşpandı tünde barıp, tutqïıldan basatın äskerdi» yağnï ağındı, uşqır äsker tobın atağan. 

Yalıman – basqınşılıq jortwıl degendi bildiredi. 

Jizek (yizek). Äskerdiñ aldında jüretin şolğınşı top. «Bul – kädimgi, ewropalıq dästürde qoldanılğan «pïket» söziniñ twra balaması bolıp tabıladı» deydi ğalımnıñ özi.

Nebarı 35 jasında ömirden ötken jas ğalım Serikbol Qondıbay bul eñbeginde «Qazaqtıñ töl jawıngerlik kodeksi» bolğanın aytadı. Sonımen qatar rıcarlıq, «Sıpayşılıq», «Saltıq – rıcarlıq», «Şınjırlı tuqım», «Ïnaq», «Ïnanşı», «Tegin», «Tarxan», «Apa», «Şad», «Apa –Tarxan», «Bağa», «Buyrıq», «Öge buyrıq», «Ağışı», «Ordwbaşı», «Juğrışı», «Şabwşı», «arqışı», «Qulabuz», «Tüksin», «Tayañın», «Ïalafar», «Ïalabaşı», «Jabğı», «Idıqut», «Elteber», «Elbilge», «Elteriş», «Tamğaşı», «Bulğay – ağa», «Twtwk», «Rakabdar», «Möherder», «Dastwr», «Moswl», «Mulazım», «Muqtasïb», «Wäzir», «Xan», «Sardar», «Sarbaz» tağı sol sekildi köne türkilik äskerï ataqtar men mansaptardı bildiretin sözderdiñ mağınalarına taldaw jasağan.  Äri bul atawlardıñ tüp nusqasına taldaw jasay otırıp, qazirgi zaman talabına say qayta jañğırtw jolın usınğan adam.  Mäselen, memlekettik xatşını – Tamğaşı, Premer-mïnïstr lawazımın Elteris,  Joğarğı sot jäne onıñ basşısın Jarğan nemese Jorğın dep atawğa bolatının körsetken.


Aytpaqşı, bul eñbeginde qazirgi mïnïstrlerdiñ köne türki tilinde Ïnanşı dep atalğanın aytadı. Işreki ïnanşı – işki ister mïnïstri, Jasawıl  ïnanşı Ädilet mïnïstri, Sırtıraq  ïnanşı – Sırtqı ister mïnïstri, Erdem  ïnanşı – Mädenïet mïnïstri, Ordwbaşı – Prezïdent äkimşiliginiñ basşısı tağısın tağılar...



Bu makalenin de Türkiye Türkçesine aktarılması dileği ile...
SB

ikinci bölümü
Noyan 
Nöker
Bektemis - Beklemiş
Alpawıt - Alpağüt
Sypay (Sipahi)
Läşker, lasker, ğasker (Kazasker)
Gusar (Husar)
Ulan


Berkut Nuresil - 23 Mart 2019


Ulan Bator, the capital city of Mongolia
Mongolia was once the center of Turkish Khaganate
Улаанбаатар, Ulaanbaatar
The meaning is "Red Hero", called after their hero "Damdin Sükhbaatar"

BATAR/BAATAR : Etymology Turkish 
(that does not mean the hero Sükhbaatar is Turkish, only the word Baatar is Turkish)
- Bator-Batur / Bahadır (reading -ı as -y) - Bagatır / Bağatur (Baghatur) / Badır - Batır
- Meaning hero, brave warrior. Also a military rank.
Persian : Bahador
Russian : Bogatir
Today; Batu, Batı, Batur, Bahadır : male names among Turks.


and
TARKAN/TARHAN - TÜMEN

TARKAN; Turkish of etymology,
meaning: A high rank in the military, iron masters, noble. Also the root word for Turk (Tur/Tar)
which we see in BC times in Anatolia and İtaly (Etruscan):

- Tarhun, also spelled Taru, Tarhu, Tarhunt, Tarhunna, orTarhuis, ancient Anatolian weather god. His name appears in Hittite and Assyrian records (c. 1400–612 BC) and later as an element in Hellenistic personal names, primarily from Cilicia. Tarhunt was the Luwian form and Tarhun (Tarhunna) probably the Hittite, from the common root tarh-, “to conquer.” .. "In art Tarhun’s symbol was a three-pronged thunderbolt..." - britannica

As the Britannica explained "..probably the Hittite"... "or Luwian" is false information. "Tarkandemos" as Cilician name or god in Hittite, which was also found by Schliemann in Troy, "Tarquin" as king title and royal name in Etruscan world is Turkish of origin!
[read also ; Hyde Clarke (1815-1895, was president of Anatolia Academy)]

The symbol of "Tarhun" is to be seen in Crimea Tatar-Turks Flag and as marks among Turkish tribes.




and TÜMEN as in
"Tyumen" Region in Russia
or military rank among AVAR Turks in Europe

SB.


Who Where The Ancient inhabitants of Asia Minor? 






Karjaubay Sarthocaoğlu ve Türk Kurganları




Prof.Dr. Karjaubay Sarthocaoğlu - Қаржаубай САРТҚОЖАҰЛЫ
bir Taşbaba'yla


- Çinliler bu muazzam kültürü kıskanmaktadır. Moğolistan bozkırında birçok yerde araştırmalar yapmakta ve birçok şeyi de saklamaktalar. Japon bilimadamları da gördü ve duydu "Kim bilebilirdi ki Türk dünyası "gündüz kültürünü (?)" getirdiğini" ve şaşırdılar : "Burada Çin kültürüne ait hiç bir iz yok. Yeraltı mozolesi tipik Türklere ait (Mayhan Uul Kurganı). Burada ne Çin ne de Sogdlar var. Ama Çin tesiri de göz ardı edilmemeli.

- Yakınlarda bu tip 10-15 kurgan bulunmuştur. 1300 yıl önce yerli Türkler kağanlarını gömmüş. Bu tip kurganlara "kesene"(mozole) diyoruz. Kağanlarına özel bir saygı ve sevgi gösteriyorlar. Tespit etmek zor ama bu kompleksin Oğuz önderlerine yapıldığını söyleyebiliriz. Kağanın bedeni yakılmış ve külleri ipek bir torbayla tabutun hem başına hem ayak kısmına konulmuş.

- Türkler cenaze törenlerinde yakma kullandı mı? Büyük insanların cesetlerini yakma geleneği Türk dünyasında görülür. Bu Çin yıllıklarında da yazar. Bunun dışında kumaşa sarılmış 6 bayrak direği bulundu. Eski Türklerin 6 kabile ittifakın (hanlığın) bayrağı olabilir. Altı kabile tek Türk kağanlığı altında birleşmiş. Daha sonra bu kavram Kazaklarda "Altı Alaş" adı altında korundu.

- Göktürk kurganındaki Kaplan Türklere mahsustur, Kut sayılır.
- Yazıtlardaki yanlış okumayı bulduk ve düzelttik ; Türkler 50 değil 500 yıl hüküm sürdü. 
- Hun İmparatorluğu - Göktürkler - Kıpçaklar - Kazaklar
- Dünyada 300 milyon Türk var.


Kazak Türkçesi :

«Türki älemi Tañ mäde­nïe­timen swsındap, damıdı» dep biletin qıtaylar bul bağa jetpes dünïege qattı qız­ğanış bildirgenge uqsaydı.

Jañalıqtı, rasında, qıtay ğalımdarı qızğanışpen qabıl­dadı. Sebebi moñğol dalasında Qıtaydıñ birneşe ékspedïcïyası jumıs istep jatır. «Bizge nege bermediñder?» degen renişterin de jasırmadı. Estip, öz közimen körw üşin japon ğalımdarı da kelip ketti. Olar basında «Tañ däwiriniñ dünïesi, türikterde munday bolwı mümkin emes» degen oymen kelipti. Körgen soñ şalqasınan tüsti. «Bul jerde Qıtay mädenïetiniñ qoltañbası joq. Jerastı kesenesin jasaw, jabdıqtaw jumıstarı türkilerdiñ özderine tän. Sırttıñ nemese qıtay, soğdı şeberleriniñ eşbir qatısı joq» dep bağa berdi. Qabırğa swretterinde, ärïne, şığıs öneriniñ stïli saqtalğan. Biraq qıtay mädenïetiniñ äseri barın joqqa şığarwğa bolmaydı.

Bul – bizdiñ arxeologtardıñ asa ülken jeñisi. Aydaladağı awzı-murnı joq belgisiz nısan­nıñ esigin tawıp, işine kirw – adam denesindegi kömeski tamırdı tawıp, operacïya jasawmen birdey, şeberliktiñ jetilgen şıñı. Osıdan 1300 jıl burın bayırğı türikter jerastı nısanın qalay qazıp, onı qaytadan qalay japtı, biz de solay etip qayta aştıq. Nätïjesinde erte orta ğasırda türikterdiñ jasağan jer­astı kesenesiniñ arxïtektwralıq qurılımı, bet-beynesi tolıq saqtalıp qaldı. Biz bul keşendi «kesene» (mavzoley) dep atadıq. Xalıq öziniñ ulı adamına, Elbasına, ult, xalıq, eli üşin eren eñbek siñirgen qayratkerlerine arnap kesene turğızğan. Kesene turğızw arqılı sol adamğa xalıq öziniñ erekşe qurmetin, maxabbatın bildiredi.

Teñdessiz keseneniñ naqtı kimge arnalıp jasalğanı anıqtaldı ma?

– Onı kesip aytw qïın. Oğız kösemderiniñ birine arnalğan keşen ekenin ğana ayta alamız. Kesene işinen kösemniñ tağı men tabıt jäşigin kördik. Qağannıñ mürdesi örtelip, külin jibek dorbağa salıp, tabıttıñ bas jäne ayaq jağına qoyğan eken. Jibek dorbadan jurnaq ta qalmaptı. Bul negizi mürdeni qorlatpaw üşin jasalğan bolwı kerek.

– Mürdeni örtew dästüri türki äleminde de bolğan ba sonda?

– Ulı adamdardıñ mäyitin örtew dästüri burındarı türki äleminde de bolğan. Bul twralı qıtay derekterinde saqtalğan. Onıñ sırtında 6 birdey twdıñ tuğırı, twdıñ ağaş sabı, matasınıñ qaldıqtarı tabılıp otır. Bul 6 dana tw bayırğı türikterdiñ 6 taypalıq odağınıñ (xandıqtıñ) twı bolwı mümkin. Bul twlar 6 taypalıq odaq bir jağadan bas, bir jeñnen qol şığarıp, türik qağanatın ornatwına baylanıstı bolwı mümkin. Keyin bul uğım qazaq xalqınıñ jadında «Altı alaş» degen atawmen saqtalğan.


devamı: History of Kazakhstan
Berkut Nuresil - 5. Mart. 2019
NOT: Ben bu kadarını yapabildim. Birisi Kazak Türkçesinden Türkiye Türkçesine çevirip yayınlarsa (basında, dergide, vs.) güzel olur ve şimdiden teşekkür ederim.



EK: SAKALAR

"Avrupa merkezli araştırmacılar Sakaları (İskitleri) İranlıların atası olarak nitelendiriyor, aslında onlar Türk halklarının atasıdır. Son yıllarda Avrupa merkezli araştırmacıların çalışmalarını inceleyenler, bunların çok fazla hata içerdiğini ve bilimsel dayanağı olmadığını kanıtladı. Tarihsel veriler, destan-efsaneler, etno-kültürel kimlik, arkeolojik ve dil açısından antik dönem Sakaların torunlarının Türkler olduğunu ortaya koymuştur."

Prof.Dr.Karjaubay Sarhocaoğlu


SB.



8 Mart 2019 Cuma

Trak Kralı Rhesos ve Atları





Kuvvetli bir direnişle karşılaşan Akha ordusu Truvalılar tarafından kovalanırken gece çöker ve meydan savaşına ara verilir. Herkes kendi kampına çekilerek nöbet tutmaya başlar. Akha kampında savaşçılar uyurken Aga Memnon'la Menelaus'u uyku tutmamaktadır. Aga Memnon kardeşine diğerlerini alması için gönderirken kendi 'aslan postu'nu sırtına geçirir ve 'yaşlı' Nestor'un çadırına doğru yol alır. 

Nestor çadırına birinin girdiğini duyunca hemen kalkar ve Aga Memnon'un telaşlı olduğunu görür ve sebebini sorar. Aga Memnon endişelidir 'ne olacaktır bu Danaoların durumu? Korkuyordur, ya nöbetçiler uykuya yenik düştüyse?..' 

Nestor cevap verir ona: "Endişelenme, Zeus Eke Tor'un her dediğini yapacak değil ya? Akhilles hele bi çıksın bakalım meydana o zaman görürüz Eke Tor'un becerilerini! Eğer plan yapacaksak diğer önderleri de çağıralım, soralım bakalım bu gece ne yapabiliriz. Gönder kardeşini sözünü dinler hepsi, gelirler hemen çağırınca. Zaten tüm yük senin omuzlarında, zorluklardan kaçar hep, yatar uyur o şimdi."

Aga Memnon ise, "uyanıktı o da, çağırsın diye ötekileri gelirken gönderdim onu. Biz Odysseus'la Diomedes'i uyandıralım." der. Nestor ile Aga Memnon Odysseus'un çadırına giderek önce onu uyandırır, sonra da Diomedes'in çadırına giderler. Diomedes şaşırmıştır gecenin bir vaktinde dolaşan önderleri görünce. Sorar ne olup bittiğini, onlar da anlatır. Diomedes sarınır 'aslan postu'na gider Telamonoğlu Ayas'la Meges'i kaldırır, 'hemen hazırlanın bir şeyler dönüyor' der. 

Hep beraber yola çıkarlar ve tek tek nöbetçileri kontrol ederler. Akha nöbetçileri Truva kampını gözetlemektedir. Nestor savaşçıları uyanık görünce 'tetikte olun güldürmeyelim kendimizi "düşmana" (!) ', diyerek onlara aferin çeker! Bu arada diğerleri gelir nöbetçilerin oraya. Aralarında Nestor'un oğulları da vardır. Toplantıda casus göndermeyi teklif eden Nestor, 'bakalım ne yapıyor bu Truvalılar, anlatsın bize 'gönüllü' giden casusumuz' der.

Diomedes 'gönüllü' olunca onunla gitmek isteyen bir çok önder çıkar, Menelaus da buna dahildir. Ama abisi onun 'gönüllü' olmasını istemez ve Diomedes'in kendisi seçmeli yol arkadaşını, der. Diomedes bu kararı beğenir ve düşünmeye başlar. Bu arada Aga Memnon'un ödü kopar kardeşini seçecek diye! Diomedes Odysseus'u seçer ve her ikisi de hazırlanarak zifiri karanlıkta yola koyulur.

Truva kampında da hareketlilik vardır. Eke Tor bir casus gönderilmesini istemiştir. Akhalar gemilerinin başında mı yoksa kaçtılar mı, diye gözetleneceklerdir. Ayrıca bu görevi yerine getirecek olan kişiyi hediyelere boğacaktır. Hızlı koşmasıyla ünlü olan Dolon gönüllü olur ve 'kurt postu'nu giyerek yola koyulur.

Birbirlerinden habersiz iki taraftan da yola çıkmış olan casuslar zifiri karanlıkta sinsice ilerlerken Odysseus ile Diomedes Dolon'u fark ederek hemen çalıların arkasına saklanırlar. Dolon onları çok geç fark eder ve kaçmaya başlar, ama Diomedes kargısını önündeki yola fırlatınca olduğu yerde donup kalır. Yakalanmıştır. Sorguya çekilir ve Dolon 'hemen çözülür', bir bir anlatır Truva kampında olan biteni. Üstüne bir de yalan söyler, güya Eke Tor onu casusluk yapması için zorlamıştır! Odysseus ile Diomedes her şeyi öğrenmiştir. Dolon'la işleri bittiği için Diomedes onu öldürerek 'kıvrık yayı' dahil silahlarından soyar. (İlyada'da öldürülse de başka bir kaynakta Dolon savaşın son günlerinde Antenor ve Aeneas'la birlikte hareket ederek 'ikinci' kez ihanet eder.)

Trakya kralı Rhesos adamları ve çok değerli atlarıyla daha yeni gelmiştir. Truva kamplarının dışında kalan bir yerde kendi kampını kurmuş ve dinlenmeye çekilmiştir. Odysseus ile Diomedes bu bilgiyi Dolon'dan almıştır ve Truva kampı yerine, daha kolay bir 'av' olarak düşündükleri Trakların kampına yönelmişlerdir.


Odysseus Trak savaşçılarını,  Diomedes Trak Kralı Rhesos'u öldürüken.ve Trak Atları
Amphora MÖ 540 / Getty Müzesi



Önce atları görürler, muhteşemdirler ve onların olmalıdırlar. Uyumakta olan Trak savaşçılarını tek tek sessizce öldürürler. Kralın çadırına geldiklerinde ise artık son darbeyi de vuracaklardır. Diomedes uyuyan kral Rhesos'un bedenine kılıcını saplar. Kralla birlikte toplam 13 kişi öldürmüşlerdir. Diomedes görevinin başarısıyla; Atları alıp gitsin mi yoksa devam mı etsin öldürmeye, soysun mu bu güzel silahları da, diye hayal ederken Athene onu uyarır. Truvalılar farkına varmadan oradan ayrılmaları gerektiğini söyler, çünkü Apollon onların ne yaptığını görmüş ve Trakların danışmanı Hippokoon (İppo=At ; Koon=Kun/Hun)'u uyandırmıştır. Arkasından Truvalılar uyanmış ve hemen Trakların çadırına koşmuştur ama Diomedes ile Odysseus atlarla beraber çoktan kaçmıştır.

Akha kampına geldiklerinde 'yaşlı' Nestor hemen bu muhteşem atları nereden aldıklarını sorar. Çünkü kendisi de 'at yetiştirmektedir' ve bunlar gibisini hayatında hiç görmemiştir....

İlyada; 10



- Atları arabayla değil binerek getirmişlerdir; "bindi atına kamçıyı şaklattı", "atlardan inip yere ayak bastılar". Ama... 'Grekler' atlara MÖ 7.yy'dan sonra binmeye başlamış ve ancak Philip II ve oğlu Büyük İskender ile 'süvari' birlikleri oluşturulmuştur.
- Diomedes evlilik çağına gelmiş olan 'Helena'nın taliplerindendir.
- Hayatında Trak atları gibisini görmeyen 'yaşlı' Nestor, üç nesil eskittin hala danışmanlık yapıyor, bir de üstüne aktif bir şekilde savaşıyorsun. Kaç yaşındasın? :)
- Doğu Türkistan'da Dolan adında bir Türk boyu vardır.
SB





LİGYRON / AKHİLLES - KHEİRON




Thetis oğullarını ateşle vaftiz ederek ölümsüzleştirmektedir, sıra Aşil'e (Akhilles) gelince topuğundan tutar ve ateşe sokar (bazı kaynaklara göre su). Olayı görmesiyle ödü kopan baba Peleus Aşil'i eşinin elinden alır ve Thetis kaçar. Kral Peleus Aşil'in eğitimine önem vermektedir, böylece At-Adam (Kentaur) Kheiron'a teslim eder.

Kheiron Aşil'i aslan yürekleri ve ayı iliği ile besler, avlanmayı, ata binmeyi öğretir. Altı yaşına geldiğinde aslan ve ayılarla güreşir, köpeksiz ve tuzaksız geyik avlar.

Muselerden Kalliope (destan,şiir, şair ilham perisi) Aşil'e şarkı söyleme yeteneğini verir. Hatta İlyada'da kendi kampında phorminx* çalıp türküler çığırırken herkes mest olmuş bir şekilde dinlemektedir.



Kentaur Kheiron çocuk Aşil ile..
Amphora, MÖ 520 / Louvre Müzesi.
Kentaurlar genellikle altı at üstü insan olarak betimlenirken, 
Eğitmen Kheiron'un arka bacakları at, önü ise tamamıyla insandır.




Eğitimi bitince Kheiron doğum adı olan Ligyron (sızlanan, mızmız) yerine artık Aşil demeye başlamıştır.

Ἀχιλλεύς - Achilléfs (Agilefs) - Akhilleus.
Αχιλλεύς Πηλείδης , Αχιλλεύς Αιακίδης
Achilléfs Pileídis , Achilléfs Aiakídis.

Akhilleus adı ne Grekçedir ne de Hint-Avrupa...(-eus eki zaten Anadolu kökenli) 
Adını Kheiron verdiyse...adı neycedir? Ağil...

Kimmer-İskit Türkleri mitolojide Kentaur olarak betimlenmiştir. Bu 'barbar ve medeniyetsizden' o kadar iyi bir eğitim almıştır ki Akhilles tam bir "Kimmer" olup çıkmıştır.

Aşil 9 yaşındayken savaş çığırtkanlığı yapılıyordur. Kehanete göre Aşil savaşa katılmazsa Truva düşmeyecektir. Bu sebeple de annesi onu Scyros'a götürür ve kız kılığına sokarak saklar. Adı da Pyrrha (kızıl) olur. Aradan zaman geçer, Scyros Kralı Lycomedes'in kızı Deidameia'dan oğlu olur, adını Neoptolemus (Pyrrhus) koyarlar...


Türklerde "öd-ot (ateş)" kutsaldır, kötülüklerden korur. Doğumla yapılan ayinlerde ateşe yağ atılır. Aşil'in başına gelen "arınma ayini" de annesi tarafından onu kötülüklerden korumak amacıyla yapılmıştır. Tabi ki mitolojik hikayede "Aşil'i ateşle vaftiz" ettiği anlatılır, ama bunun böyle olmadığını, tıpkı Türklerdeki gibi "yağın" ateşe atıldığını tahmin eder ve 'Greklere' yabancı gelen bir geleneğin kulaktan dolmayla bu şekilde anlatıldığını düşünebiliriz.

SB.

* Phorminx; Lir ailesinden 2-6 telli, yarım ya da orak formlu bir çalgı. Kökeni için Mezopotamya derler.




**

Aşil'in (Ağilefs) ölüsü için savaşan amcaoğlu Ayas (Ajax)
Sağdan 3. Enes/İnees (Aeneas), 4. Pars (Paris), en solda her ne kadar onu "Athene" olarak tanımlasalar da "Seres" yazar.


Halikarnas Balıkçısı'ndan;

Bizim için ve bir yerde Homeros için Akhilleus bir destan kahramanı, epik bir hero’dur. Ama bu saga’nın kaynağı dinseldir. Akhilleus Peloponezlilere göre bir tanrıydı. Homer de aşağı yukarı öyle sayar onu, ama Homer Akhilleus’u yabancı da sayıyor. Akhilleus denizcileri koruyan bir tanrıdır aslında. Çok elektrikli geceler, yani fırtınalardan önceki geceler direklerde bir ışık beliriverir: Latincesi «ignis fatuus»tur, İngilizcesi «will-o-the-whisp», Fransızcası «feu de St- Elme.» Denizciler bu ışığı uğurlu sayarlar. Akhilleus işte bu ışığın ta kendisi bir tanrı sayılırdı. 

Önceleri — yani tanrı Akhilleus — Karadenizliydi. Çünkü Tuna nehrinin Karadeniz’e boşaldığı yerde, uzunca bir ada vardı. (Bak. Kronos’un egemenlik sürdüğü Elysium Hades ülkesine bitişiktir, güneşin hiç batmadığı mutlu bir ülkedir deniyor — zavallı insanoğlu neler düşünmemiş, ben olsam Elysium’u Gökova Körfezindedir derim. — Dostoyevsky’de «Les confessions de Stavrougine», bir de «L’homme ridicule»deki iki düşe bak. Dostoyevsky de bu cenneti güneyde bir yerde hayal ediyor.) 

«Leuke adındaki Mutlular Adası Karadeniz’dedir, Tuna ağzının karşısında. Ormanlı, her çeşit vahşi ve ehli hayvanlarla dolu bir adadır bu, orada Akhilleus ile Helena’nın ruhları büyük saygı görür ve Homeros’un dizelerini okurlar...» Bittabi bu şeyleri Homer’den sonra gelenler, Platon, Pindaros ya da Hesiodos yazıyor.

Akhilleus — dudaksız demek, Karadeniz halk efsaneleri arasında dudaksız adiyle ve yahut bu hali imâ eden bir masal — folklore — var mı? Araştırmalı. Bu ad için bir efsane uyduruluyor: 

«Thetis doğurduğu altı oğlunun ölümlü yanlarını yakmış» (altı olunca insanın aklı hexametron’a gider, yahut beş parmak «daktyl, bir de Priyap, yani erkek tenasül âleti) — bunun da kaynağı hexametron dansı, yani altı adımlı dans. Allain (17) Girit’te Pithikto dansına rast geldiğini söylüyordu. Zihnimi kurcaladı. Kaç kez hopladıklarını sormaya unuttum. Karadeniz danslarının en eskilerinde kaç hoplayışlı oldukları araştırılmalı. Karadeniz’in Bronz çağında büyük önemi var çünkü. Bronz için gereken kalayın büyük kısmı Karadeniz’den geliyordu. Argonaut efsanesi bu çağın sonuna rastlar. Homerik epos’tan öncedir. 

«Thetis Peleus’tan olan altı oğlunun da ölümlü yanlarını yakmış, onları kendisi gibi ölümsüz kılmak ve her birini Olympos’a yanına alabilmek için. Ama Peleus yedinci oğlunu bütün bedeni daha ateşe değmemişken (yedinciye ve yedi rakkamına dikkat etmeli) onun elinden kapmayı başardı; Thetis ateşte arındırdığı bedenleri sonra ambrasia ile ovuyordu, ama son oğlunun ateşe değmemiş aşık kemiğini ovamadı, bu yüzden ölümlü kıldı» (aşık kemiği bir de mafsal kemikleri önemlidir, çünkü falcılıkta bakla yerine kullanılırdı), «kocasının bu araya girmesine kızan Thetis ondan ayrılıp denize döndü» (dikkat et bir deniz tanrısı olan Akhilleus deniz tanrıçası Thetis’in oğlu olacak bittabi)

«Oğluna Akhilleus dedi, çünkü dudaklarını göğsüne daha değdirmemişti. (18) Peleus oğluna devin iskeletinden aldığı yeni bir aşık kemiği koymuş, fakat orasının ölümlü olmasını önleyememiş.» Belli ki bu, uydurma. Thetis’in Akhilleus’u ve topuklarından tutup Lethe ırmağında yıkadığı ve topuklarını tuttuğu yerin suyla ıslanmadığı için, topuğundan vurulup öldürüldüğü söylencesinden daha öncedir bu yukarda anlattığım söylence.

Akha kara kuvvetlerine Agamemnon, deniz kuvvetlerine ise Akhilleus' kumanda ediyordu (19) — Akhilleus Homerik saga’ya girmezden önce bir Pelasg kutsal kralı idi. Akhilleus’un Leuke adasına naklinin miti şudur: 

«Akhalar ölüsüne oyunlar düzenlemişken, Thetis Akhilleus’un ruhunu ateş yığınının üstünden alıp Leuke adasına (*) taşıdı; Tuna nehrinin ağzının karşısında bulunan, vahşi ve ehli hayvanlarla dolu bu ada şimdi ona kutsanmıştır.» 

Akhilleus’un bir sürü tapınağı vardı, örneğin asıl egemenlik alanı Marmara denizi ile Karadeniz’di, oralarda deniz yolculuğu onun koruyuculuğu altında olurdu. Sigeion burnu, yani Boğazların Ege’ye çıkışında denize uzanan toprak parçası üstünde bulunan Akhilleus’un gömütü Boğazları korumaktaydı. Borysthenes, yani Dniepr ırmağının ağzında uzun bir dil Akhilleus’un taş ocağı diye adını taşımaktaydı. Olbia kentinde de «Pontos’un efendisi» diye kendisine tapılırdı. Ama asıl egemenlik alanı Tuna ağzının karşısındaki Leuke adasındaydı. İnsanların oturmadığı bu ormanlık, kuş dolu adada Akhilleus’un bir tapınağı vardı, kurbanlar, sunular sunulurdu kendisine. Ama oraya çıkan denizcilerin ancak bir gün adada kalmalarına izin verilirdi, gece olmadan adadan ayrılmaları gerekirdi. 

Akhilleus kimi zaman tapınıma gelenlere görünür, «paian» denilen zafer türküsünü söylermiş. Orada bir tanrı sözcüsü de herhalde denizcilere öğütlerde bulunurmuş. Fransız yazarının «Pantos’un efendisi» diye çevirdiği bu «pontarkhes» sözcüğü düşündürücü, herhalde Karadeniz’in efendisi değil de, genellikle denizin efendisi anlamında olsa gerek, çünkü pontos aslında deniz demektir. 

Paian söylemesine gelince, Elysium’un Hyperboreliler ülkesinde olduğu sanılıyordu. Ölen kutsal kralların ruhları... Size bu işler karışık gelir — yahu o zamanki insanlarda lojik aramayın. Hem kutsal kralın ruhu vekilinde yenilenir, hem de öleninki, eğer hoş bir adamsa, Elysium’a gider. Gider ama kim götürür? Bir söylenceye göre turna kuşları. Onlar sonbaharda, kış başlangıcında kuzeye giderler ve iki notalı acı bir ses çıkartırlar. İşte «paian» da odur. Bir yerde okuduğuma göre, bir sürü deniz kuşu, karabatak, martı soyundan başkaları, yabani kaz, kuğu, ördek Tuna ağzına giderlermiş. Akhilleus’un ruhunu onlar oraya taşımışlardır. 

Pelasg ya da Leleg efsanesi demiştim. Pelasg da deniz insanları demek bir bakımdan. Zaten «thalassa» sözü grekçe değil, Minoen bir söz. Grek denilenler buraya geldikleri zaman denizi ilk kez görüyorlardı ve ona «pontos» adını taktılar. Bu, incelenmesi ve kanıtlanması gerekir bir teoridir. Fakat Akhilleus’un bir tanrı sayıldığı muhakkak.

Şimdi edebî kıyafetinin altında «Akhilleus’un öfkesi» yani İlyada’nm konusunun altında gizlenen eski saga’ya gelelim. Patroklos ölüyor. Bu ölüm Akhilleus’u aktif sahadan, edim alanından uzak duruşuna, çekilişine bir son veriyor. Patroklos ölünce Akhilleus savaş meydanına dönüyor. Bu noktada llyada’nın ta göbeğindedir. Patroklos ölmezden önce Akhilleus’un silahlarını, yani belirtilerini takınıyor. Yani Akhilleus’un rolünü, kutsal kralın, tanrısal insanın rolünü oynayarak ölüyor. Ölümünün özellikleri bir savaştan çok, bir kurban edilmeye benziyor. Yani âyindeki tanrının öldürülmesi — ya tanrının yahut vekilinin ölmesi demek istiyorum.

Ne var ki bir kurbanın öldürülmesi —o çağlara göre— aynı zamanda bir günah oluştururdu. Bu öldürme işine katılanların bütün dikkati işledikleri bu günahın tehlikeli sonuçlarından kendilerini korumaktı. Söz gelimi bir boğa kurban edilecek değil mi, bu işin bütün sorumluluğu boğayı kesen baltaya yüklendirdi (bunun biraz Labrys baltasıyla ilişkisi vardır, ama bir yere kadar) Balta mahkemeye çekilir. Muhakeme sonunda balta mahkûm olur ve kemali resabetle balta sürgün edilirdi. (Allah vere de atomik bomba için aynı işlem yapılmasa!) Fakat bu işte çoğu kez sorumluluğu elden geldikçe çok insanlar arasında dağıtmak yoluna gidilirdi. Böylece bu işten doğacak tehlike de paylaşılmış olurdu. Sonra asıl suçluyu kalabalık içinde bulmak güç olacaktı. Bunu Patroklos’un ölüdürülmesinde de görüyoruz. İlk önce Apollon vurur Patroklos’u ve adamın silahlarını yere düşürür, sonra Euphorbos çıkar ortaya ve onu yaralar, Hektor da işi tamamlar.

— Epik vakanın altında eski kurban töresinin sezilmesi güç değildir. Tanrının vekili tanrı silahlarını ve başkaca takıntılarını taktıktan sonra ölür, bunun üzerine tanrının kendisi hemen dirilip ortaya çıkar. O da Akhilleus’tur. Şimdi İlyada’nın XVIII’nci bölümünü oku (dize 203 vd.):

Zeus’un sevdiği Akhilleus de kalktı yerinden
Athene onun çalımlı omuzlarına püsküllü
Kalkanı atmıştı,
altın bir bulutla sarmıştı başını, çepeçevre,
gövdesinde ışık saçan bir alev yakmıştı.
Duman nasıl ağarsa bir şehirden göklere doğru,
düşmanla kuşattığı uzak bir adada
Akhilleus’un başından da tıpkı öyle
bir ışın yükseliyordu göğe doğru.
Akhilleus aştı duvarı, hendeğin önünde durdu,
Durup bağırdı, öte yandan haykırdı Athene.

Bu işte kutsal Akhilleus’un dirilmesi. Akhilleus ışığı, o fırtınalı gecelerin ışığıdır, o korkunç kalkan da Aigis, fırtınanın belirtisi. O elektrikli ışık, yani direğin tepesindeki ışık da fırtınada yolculuk eden denizcilere tanrı tarafından korunduklarını bildirir. Bizim denizciler de bunu uğurlu sayarlar, hemen şükranla kelimei şahadet getirirler, işte tanrı kendisine sadık olanları, nurdan bir tuğ salarak direğin tepesine, koruyacağını haber verir. Akhilleus’un on iki gün'çekilmesi, iki kral yahut sultan arasındaki aralıktır. Bu aralık on bir on iki gün olurdu çoğu zaman. Yani kamerî sene ile şemsî sene arasındaki gün farkı ki düzine oradan gelir. Bu iş «muharrem ul haram» ile, yani o günlerde oruç tutulur, eğlenilmez falan filan. Aynı zamanda paskalya ile ilişkisi vardır. Paskalyadan önce perhiz edilir, sonra İsa dirilince, ki Adonis’in dirilmesidir, kış tesaviülleyl u venneharmda yumurta yenilir. O yumurta dünya yumurtasıdır, hani Zeus Leda ile (ki tanrıça Leto’dur) çiftleşir de yumurta doğurur. Helene çıkar. Efsane Kybele’den alınmadır (Anadolu Tanrılarında bahsedilecek). 

Neyse vaz geç! Bana amma da yazdırdınız yahu! Şimdi okuyun öyleyse! Yazmak okumaktan güçtür, asıl siz benim canıma okudunuz. Merhaba. Ne diyorduk?


Halikarnas Balıkçısı - Düşün Yazıları
Azra Erhat
(*) Leuke Adası, Karadeniz'in Tuna Deltası açıklarında yer alan Romanya'ya bağlı Yılan Adası'dır. Leuke "Beyaz Kavak" demektir.
(13) Odysseia (XIX. 172-180) Altı çizili sözler şöyle anlaşılmalıdır: Minos dokuz yılda bir tanrı Zeus’un danışmanı oluyor, yani krallara krallık veren tanrı ile dokuz yılda bir görüşüp egemenliğinin sürmesini sağlıyor. Bizim «danışman» olarak çevirimiz «oarisess» sözcüğünü G. Murray doğru olarak «Zeus ile alış verişi, temasları vardı» diye çevirmiş, egemenliğinin dokuz yaşında başlamış olduğu yanlışını yapmış olması ise şaşılacak şeydir. H. B., ise yanlışını bulmuş ve çıkarmıştır, Homeros metnini anlayıp doğru yorumladığını gösterir.
(14) H. B.’nın burada, Tantalos’a neden İzmirli dediği anlaşılmaz. Tantalos Sipylos, yani Manisa dağının ve eteğindeki Magnesia'nın kralı olarak bilinir, İonya’lı değil, Lydia’lıdır. İzmirli demesi genelleme olsa gerek, çünkü başka yazılarında Tantalos ve Pelops'un asıl kaynağını kesinlikle belirtir.
(17) Allain dediği, o sıralarda Türkiye’deki tarikatlar üzerinde araştırmalar yapmak için Türkiye’ye gelmiş olan Fransız yazan Allain Gehrbrand’dır.
(18) Akhilleus’un klasik sonrası zamanlarda yapılan etimolojisine göre bu ad A-keilos’tan gelmedir ve dudaksız anlamına gelir. Oysa bu açıklama uydurmadır, sözcüklerin hepsinde Akhilleus’un etimolojisinin bilinmediği kayd edilir. H.B., kendisinin de uydurma dediği bu efsaneyi nerden naklediyor? G. Murray’den olmasa gerek.

(19) Böyle bir olgu İlyada’da kesinlikle yoktur, Akhilleus Myrmidon ordusunun başındadır ve bu ordu öbür Akha komutanlarından epey ayrılmaktadır, hatta Troya önündeki Akha’lar kampında uzak bir yerde yer almış bulunmaktadır. Tabii İlyada’ya göre, ne var ki H.B., burada söylediklerini İlyada’dan başka kaynaklara dayanarak söylüyor. Bu kaynakları ne yazık ki yeterince bildirmiyor.



**

Ağilefs'e gelirsek:

Bu durumda ne Akilleus'tir, ne de Fransızca okunuşundan aldığımız Aşil'dir.
Bizim de "Ağilefs" dememiz gerekmiyor mu?
Yani Ağ/Ak İl
SB.