Tang Türkleri

Tang Dönemi (618-907)

Pars (ya da Çita?) ile Atlı Avcı / Prenses Yongtai Mezarı (706),

Qianxian, Shaanxi Eyaleti, 1960/2'de bulundu / Shaanxi Tarih Müzesi

Tang Dynasty (618-907)

Mounted Hunter with cheetah / Princess Youngtai Tomb (706),

Qianxian, Shaanxi Province, 1960/2 / Shaanxi History Museum

Wolfram Eberhard’a göre “Wei sülâlesi ortadan kalktıktan sonra da Çin'de Türk kanı karışmıştır. Su (580-618) hatta Tang (618-907) sülâlesi kısmen Türk menşelidir.”

"Çitalar genellikle iç korneadan burun köprüsünden ağza kadar uzanan lekeler ve belirgin siyah işaretlerle tasvir edilir; vaşaklar, siyah kürk tutamları olan dik kulaklarla gösterilir. Burada görülen hayvanın ne vaşağın dik kulakları ne de çita lekeleri vardır. Bununla birlikte, yuvarlak kulaklar karakteristik olduğundan ve vücut izleri aşınmış olabileceğinden çitaya daha yakındır." (Metropolitan Müzesi)

Benim tahminim ise bunun bir Pars olduğudur.

Tıpkı Selçuklu sanat eserindeki gibi.

Her iki eserde de atın kuyruğu düğümlüdür.

Evreni öldüren bir Alp

Kuyruğu düğümlü atı ve ongunu Pars

Kemer veya koşum takımı için bronz dekoratif levha

Selçuklu Türkleri, 12.-13. yüzyıl / Türkiye veya İran'dan,

Al-Sabah Koleksiyonu, Kuveyt

A Hero battling the dragon

His horse with knotted tail and his totem leopard.

Bronze decorative plate for a belt or harness

Seljuq Turks, 12th-13th century / from Türkiye or Iran,

Al-Sabah Collection, Kuwait

#ArtofTurks

#Turkish Art & Culture

Avar, 10.yy / Avar Turks 10th c

"Bronz bir ayna, eski Türk askerinin görüntüsünün bir beyitini vermektedir." (bulunduğu yer Kırgızistan), Prof. Dr. Zeynulla Samaşev

"A bronze mirror gives a couplete of the ancient Turkic soldier's image." (found in Kyrgyzstan), Prof.Dr. Zainolla Samashev

SB

____

ENG:

"Cheetahs are often depicted with spots and the distinck black markings that extend from the inner cornea down the nose bridge to the maw; lynxes are shown with upright ears with tufts of black fur. The animal seen here has neither the upright ears of the lynx nor the spots of a cheetah. Nevertheless, it is closer to a cheetah since the rounded ears are characteristic and the body marks may be worn away." (Metropolitan Museum)

My guess is that this is a Leopard.

Just like in the Seljuk art work 

In both works, the horse's tail is knotted, which is a tradition of the Turks.

According to Wolfram Eberhard, “After the Wei dynasty disappeared, Turkish blood was mixed in China. The Su (580-618) or even Tang (618-907) dynasty is partially of Turkish origin.”

SB

PS. It is necessary to correct a misinformation.

İt is not "Parthian-Shot", but "Turkish Shot", because Parthians are also a Scythian tribe, and Scythians and Sacae (Saka) are Turks. Persians and Sassanians had many mercenaries from Turkish tribes  in their army. Military structure of the Persians and the Sassanians is the Turkish army system. The "hunting" scenes in art is not Persian or Sassanid, they are influenced by the Turkish tribes. The knotted tails of the horses is definitely a Turkish tradition. - SB

#ArtofTurks

#Turkish Culture & Art

#Parthian

Çin ve Türkler / China and Turks

Karluk Türklerinin Tanglara karışması / Karluk Turks among Tang dyansty

Türk Kültürüne Hayran bir Çin Prensi

Saluzi, İmparator Taizong'un atı - 636-649 - Tang Dönemi

Zhao Mausoleum, Shaanxi Province, China

(Turkish tradition : Knot on horsetail)

"Türk halklarının kültürü ve ölüm konusu da dahil olmak üzere gelenekleri, çeşitli devirlerde hep yabancı halkların ve Orta Asya'da özellikle Çinlilerin ilgisini çekmekteydi. Çin kaynaklarında bu konulara dair bilgiler bulunması bunu göstermektedir. Hatta bazı Çin belgelerinde bu etkilenmenin hayranlığa dönüştüğü de anlaşılmaktadır. Bu bakımdan bir Çin prensi olan Ç'ang-şan Prensi (Li) Ç'en-k'ien'in biyografisi ilgi çekicidir.

"Ç'ang-şan prensi (Li) Ç'eng-k'ien, imparator T'ai-tsung'un en büyük oğluydu... İmparator T'ai-tsung tahta çıktığında (Li) Ç'eng-k'ien veliaht ilan edildi. O zamanlar henüz sekiz yaşındaydı.. (henüz küçükken) T'u-küe'lerin (Türklerin yani Göktürklerin) dilini ve giysilerini seviyordu; barbarlara (T'u-küe'lere) en çok benzeyenleri oyun arkadaşı olarak seçiyor ve onlara koyun postu ve kurt başı giydiriyordu; her bir grup beşer kişiden oluşuyor, çadırlar kuruluyor ve üzerinde kurt başı olan beş sancak dikiliyordu; mızraklar dağıtılıyor ve savaş oyunu oynanıyordu; flamalar ve bayraklar bağlanıyordu. Kendisine bir çadır kuruyor ve içinde oturuyordu. Gruplarına koyun getirtiyor ve onları pişirtiyordu. Sonra hepsi hançerlerini çıkartıyor, bunlarla et kesip yiyorlardı. (Li) Ç'eng-k'ien (birgün) kağanın ölümünü taklit etti. Bu sırada adamlarına yüksek sesle ağlamalarını ve yüzlerine kesik atmalarını emretti. Sonra atlarının üstünde dört nala onun etrafında döndüler. Bunun üzerine birden kalktı ve şöyle dedi: 'İmparatorluğa hükmedebildiğimde on binlerce atlının başına geçip K'in-ç'eng'e gideceğim. Bunun ardından topuzumu açacağım ve (a-şi-na) Sse-mo'ya teslim olacağım. Onun yanında bir şad olabilsem bu güzel olmaz mıydı?' Etrafındaki adamlar birbirine fısıldayarak ona büyü yapılmış olduğunu söylediler."


Prof.Dr.Yaşar Çoruhlu
Eski Türklerin Kutsal Mezarları Kurganlar




* Tai-tsung: Li Shimin, İmparator Taizong ya da Tai Tsung olarak da tanılır. 626-649 yılları arasında iktidarda kalmıştır. Li Shimin 617 yılında babası Li Yuan önderliğinde en önemli rakiplerini yenerek Sui Hanedanı'nı devirerek Tang Hanedanı'nı kurmuştur. Tacın varisi olan Li Chengqian (Gaoming, Li Ç'eng-k'ien, 619-645) Türk adetlerine düşkünlüğü yüzünden imparator Taizong'un gözünden düşer. Chenqian'ın yerine Li Tai'yı ilan edecekken, Li Tai general Hou Junji ile babasını devirmek ister, başarılı olamaz. Taizong generalin rütbesini düşürülür, oğlu Li Tai ise Chenqian'ın düşüşünden sorumlu tutulur ve Taizong başka bir oğlunu, Li Zhi'yi varis ilan eder. Chenqian ise sürgüne gönderilir ve orada ölür.

* Türklerin Uzakdoğu Siyasi ve Kültür Tarihine Etkileri
Prof.Dr.Alimcan İnayet / link
Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi, cilt VIII, 2008
* Resim için (Türk etkisinden bahsetmez!):

SB

Tang Dönemi (Tang Sancai) MS 8.-9.yy
"Türk Atışı (Parthian Shot diyorlar)" yapan bir Türk Savaşçısı
Atının kuyruğu düğümlü

Tang period 8th-9th c AD, A Turkish Warrior with his horse,
knotted tail and "Parthian Shot" (Turkish style shot, Parhians are Turkish tribe!) . 
This is not "Chinese influence on İslam or Persian!" as they give the info! Tang was partly Turkish, and there are many 
Turkish influences on Chinese culture and art.
Rooster carafes are common in Seljuk Turkish art. Rooster also to be seen in Pazyryk. SB 
it is in Guimet Museum/Paris

Seljuk Turks 12th-13th c AD- İran
Turkish Culture and Art

[[The articles below are originally in Chinese- SB.]]

"The influence of the Turks on China was mainly during the Sui and Tang dynasties, and there were not many historical records."

Zhaoling Six Jun is a rare stone carving in the Middle Ages and has a unique artistic style. Liu Jun had accompanied Tang Taizong on the battlefield, was born and died, and repeatedly built military exploits. Some of them walk through the storm, others run across the river, their postures are different, and their personalities are distinct. People often ask, where does Six Jun come from? What does Six Jun's six strange names mean?

Six Jun is located in the east and west of the Zhaoling Tomb. It is a rare stone sculpture in the Middle Ages. According to legend, ten years after the reign of Zhenuan (636), in order to commemorate their beloved six horses, Emperor Taizong ordered the great painter to draw a picture of the horse and let the famous craftsmen separately carve the six war horses that accompanied their battlefields and repeatedly built battles. About six meters high and about three meters wide, the stone screen is overlaid with praise and written by Ouyang Xun. The six horses are all three horses. There are three trimmed flowers on the neck of the horse's neck, and the tails are tied. The horse's skull, saddle, foot, mud, tassels, and hanging rings are all available. This is the Tang Dynasty. The typical dress up horse. [[are Turkish traditions- SB]]

Li Yuan, Li Shimin and his father and son calm down the world, and the war horse is their important helper. As early as in Taiyuan, he had made every effort to collect good horses to equip the army. At that time, he had taken over Turkic confession and obtained more than a thousand horses from the Turks. Later in a series of campaigns to conquer the North, Tang Jun relied on horse-horse warfare operations to unify the country and consolidate the emerging Tang Dynasty. In the early years of the Tang dynasty, the methods used to obtain war horses were mainly foreigners, captured horses, and used horses to buy horses from each other. They are often associated with Turkic and some countries in the Western Regions.

For example, during the years between Wude and Zhenuan, the East Turkistan began to give or contribute several hundred horses to Turkic, Karim Khan, and Western Turk Yeh Khan. The western countries also sacrificed horses in the Western Regions. The Tang Dynasty paid particular attention to the acquisition of horses in the mutual market with Turkic and Western Regions. Judging from various signs, the six junts of the Zhaoling Mausoleum of the Taizong Emperor of the Tang Dynasty came from the countries of the Western Regions under the control of the Turkic and Turkic Khanates.

The name of Liu Jun was strange. At first glance, it was known that it was not Zhongyuan's phrasing. Its meaning was related to foreign languages. Ge Chengyu explored this mystery. He said: Fist is the horse that was given to Li Shimin by Xu Luoren, the provincial governor of the Tang Dynasty. The sound of "Fist of Mao" originates from the Turkic language. The standard translation name should be derived from "the power of Yu". This is a small country controlled by the Western Turks and is located in present-day Xinjiang. To the west of Tashkurgan to the northernmost part of Pakistan, so this horse is very likely to be a good horse with the right to breed in the country. The mischief was translated as "set up" or "lost". It was the high official number of the military commander of Turkic. The officer was located under the Khan and the leaves, and the number of soldiers and horses was about 20,000.

Therefore, the horse was A rider named after the Turkic official number. The white hoof was not a “four black hoofed pure black horse” interpreted by the Chinese in the millennia. The “white hoof” was originally intended to originate from the Turkic “bota” meaning young or young camel, and was “less sweaty”. This means that this dark horse is a horse that bears the honorary title of “sweat-sweat”, with the title of praise and the symbolism of the noble official number. This is consistent with the traditional practice of the Tang people praising the name of the king. Teluk is a Chinese translation of the Turkic “tegin” and is one of the top official names of the Turkic Khanate. It is mostly served by Turkic royal children. Han Chinese who surrender to the Turkies are also available.

Tang Taizong named his own with the Turkic official name. Mounts are a custom to praise Turkic horses. In Lulu's "Lulu" is the "Sayaka" and "Sibolu" in the Turkic language, meaning "the brave and healthy", and often used by Turkic people as the honorary title of the leader. The true meaning is "Brilliant Horse". The "Qing" of the Qinglan has nothing to do with the ancient Chinese. It was derived from the Turkic cin or sin and was the transcription of the "Qin". At that time, the Chinese claimed that the West of the West of Central Asia was the Great Qin State, and the "Qing" and "Qin" were homonyms. , refers to the horse from the Western Qin Dynasty.

link in Chinese:

***

There are many nomadic peoples on the land of the Eurasian continent in the north, the Huns in the west and the East Lake in the east. Different tribes and ethnic groups merged in history. The Xiongnu, Xianbei, Rouran and other ethnic groups appeared one after another. In the Mongolian region, the Shuangwen Stone Monument was discovered in the Tang Dynasty. It positively praised the great Tang Dynasty and negatively accused the blood and tears.

During the Sui and Tang dynasties, the Turks initiated the establishment of a huge empire. In the early years of the Tang Dynasty, the south was invaded several times. Li Shimin took the coalition policy in his early years. During the three years (629) autumn of Zhenguan, Tang Taizong ordered Li Jing to lead Li Shiji, Chai Shao, and Xue Wanqie to unite 100,000 soldiers to break through suddenly. Li Jing unexpectedly won the match and defeated him. He fled by force. Li Bai was intercepted on the White Island and reduced the deployment of more than 50,000 people.

The influence of the Turks on China was mainly during the Sui and Tang dynasties, and there were not many historical records.

link in Chinese:

Fresco from Turkish Khaganate (Göktürk) kurgan

Knot on Horse Tail

Excavated by archaeologist Cantekin Karcaubay (son of) Professor Kharcaubay Sartkojauli. Prof. Sartkojauli is the head of the project Kazakhstan and Mongolia which began in 2011.  Turkish Kurgan is in Mongolia, called as "Mayhan Uul Kurganı" (or Bayhan Uul), located 210 kilometers west of Bator of Ulan Bator, on the edge of Mayhan Uul Mountain (Çadır Mountain). There are 12 other kurgans dating from the 7th century AD to the 10th century AD. It is surrounded by trenches, all of which are known as traditions unique to Göktürks. According to the Byzantine coin, found in the kurgan, they estimated to the 7th c AD. It is the first kurgan found until today, which belong to Göktürks. 

A Turk with a Red Horse (War Horse)

Turkish tribes are also named with their colored horses

Turks invented the stirrup.

"The Chinese ambassador, Wang Yente, who went to the Uighur capital in the years of AD 983-985, states that the property in Uighur Turks is regulated according to horse colors. Likewise among the Pecheneg Turks, the longitudes are emphasized by the colors of the horses. The eight names of the Pecheneg are as follows:

1) Yavdı Erdim: Bright. Have bright horses, Erdem tribe.

2) Kürekçi Çor: The Sky (Blue) Çor. Have (blue) horses.

3) Kabukşın Yula: Have horses in the color of a tree shell.

4) Suru Kül-Bey: Have soil color horses.

5) Kara Bay: Have black horses.

6) Boru Tolmaç: Have dark horses.

7) Yazı Kaban: (not clear).

8) Bula Çoban: Have variegated color horses.

The terms of Pecheneg tribes, Çor, Yula, Bay, Dilmaç, Çoban (Çaban) mentioned above, are not persons name but titles. For example, Çoban (shepherd) does not meant shepherd." by İbrahim Sarı (translated by SB)

İPEK VE AT / ÇİN VE UYGUR TÜRKLERİ

Çin'in ipeğine kanma!

Bilge Kağan

Uygur Hakanlığı'nın temel üretim vasıtası hayvancılıktı. Savaşlarda en önemli rolü atlı savaşçılar oynadığı için, hakanlık at yetiştiriciliğine özel bir önem vermişti. O dönemde genel olarak at çok pahalıydı. Çünkü savaşta elde edilecek üstünlük süvari birliklerinin varlığına bağlıydı. 


Doğu Uygurları atı ve at yetiştirmeyi seviyorlardı. Birkaç milyon baş at arasından birkaç yüz bin at seçerek, 221 bin kişilik süvari ordusu kurmuşlardı. Hunların, Türklerin ve Uygurların orduları ağırlıklı olarak süvarilerden oluşuyordu ve piyade savaşçı sayısı oldukça azdı. Yine Hunlar, Türkler ve Uygurlar savaşa gittiklerinden yüz binlerce yedek atı da beraberlerinde götürürlerdi. Ayrıca hızlı haberleşme vasıtası olarak da at emsalsiz bir hayvandı. Doğu Uygurlarda her kabile ve oymağın atlarının uyluklarına bastıkları kendi tamgalaarı ve yine her kabilesinin kendine has meraları vardı. Bu yüzden Uygurlar atlara "tamgalı atlar" adını verirlerdi.


Çin imparatorları çok eskiden beri kuzeyli cengaver komşularıyla boy ölçüşebilmek için süvari orduları kurmaya gayret etmişlerdir; fakat bunlar arasında at konusuna özel bir önem verenler T'ang imparatorları olmuştur. Gansu'daki Lung-yü, Lan-chou, Feng-lien, T'ien-shui gibi dört vilayet ile Ho-hsi koridorunda mera ve su yönünden zengin yaylaları keşfederek, buraları koruma altına almak için özel bir birim teşkil ettiler ve başına da devlet erkanından üst düzey bir memuru getirdiler.


630'dan 670 yılına kadar geçen kırk yıl zarfında bu meralarda 700 binden daha fazla at bakılmıştır. 670'den itibaren Tibet'le Çin arasında başlayan çatışmalar Gansu meraları da dahil olmak üzere pek çok meranın tahrip edilmesine yol açtı. 


Meraların adeta çöle dönüşmesi yüzünden pek çok at öldü. Öyle ki 754 yılında mevcut at sayısı 320 bine kadar düşmüştü ve bunun da ancak 200 bini işe yarar durumdaydı. Bu yüzden T'ang İmparatorluğu gerek savaş atı ve gerekse yük ve çiftçi atı konusunda büyük sıkıntı içine düştü.


Özellikle 755'de Onluk'un isyan edip Lo-yang ve Ch'ang-an'ı ele geçirmesi, İmparator Süan-tsung'ın Sih-ch'uan'a kaçması üzerine Çin kargaşa içine düşmüş; imparatorun elinde yalnızca otuz bin kadar at kalmıştı.


756'da T'ang tahtına Su-tsung geçtiğinde Tibet Gansu'nun büyük kısmını zapt etmiş; bölgedeki meralar tahrip edildiği için buralarda at yetiştirilmesi hemen hemen imkansız hale gelmişti. İşte bu yüzden T'ang imparatorluğu Uygur Hakanlığı'ndan bol miktarda at almak zorunda kalmıştı.


O sıralarda T'ang ordusunun büyük kısmı piyade, isyancıların ordusu ise atlı idi. Eğer o sıralar Uygur Hakanlığı T'ang İmparatorluğu'na yardım etmemiş olsaydı, muhtemelen imparatorluk hayatta kalamazdı.


İki taraf arasında yapılan anlaşmaya göre Uygurlar ve Çinliler atla ipek takas edebileceklerdi. Çünkü Çin Uygur atlarına ihtiyaç duyduğu kadar, Uygurlar da Çin ipeğine ihtiyaç duyuyorlardı. Uygurlar Çin'den aldıkları ipeğin bir miktarını kendileri kullanıyor, kalanını dünya pazarlarına sürüp pahalı fiyattan satıyorlardı. Bir Uygur atı Çin'de genellikle elli top ipek karşılığında veriliyordu. T'ang İmparatorluğu da savaş atlarına fazla ihtiyaç duyduğu için bu takas onun oldukça işine geliyordu.....


... Onluk isyanının (755) başladığı tarihten itibaren Uygurlar bir yüz yıl boyunca, her yıl Çin'e en az birkaç bin, en fazla yirmi-otuz bin ila yüz bin arasında savaş atı veriyorlardı.


Örneğin 773 yılında Çin'e satılan at sayısı on bin baş iken, 782'de bu rakam 100 bin başa ulaşmıştı. Bir atın ortalama 40 top ipeğe satıldığını düşünürsek, 100 bin at için Çin Uygurlara ödemesi gereken miktar 4 milyon toptu. Ancak, Çin iç savaşla çalkalandığı ve ekonomik durumu bozulduğu için Uygur Hakanlığı'na olan bu borcunu ödeyecek durumda değildi. Bu yüzden o yıl (782) yalnızca 100 bin top ipek ve 100 sar (bir Sar 3125 kg) gümüş ve altın ödeyebildi. Ve T'ang İmparatorluğu Uygurların fiilen bölünüp büyük muhaceret yaşadıkları 840 yılına kadar bu borcunu tamamıyla ödeyemedi.



Uygurlar - Turgun Almas
Selenge Yayınları,2013

UYGURLAR VE HUNLAR

// Emperyalistlerin Yalanlarına Kanma!

Parthians - Turkmens - China

Wounded Parthian - 2nd c AD

The battle between the Romans and the Parthians

A large part of the reliefs from the Parthian monument was found by Austrian archaeologists in Ephesus Turkey from 1897 to 1901.

Is in Ephesus Museum-Vienna

If we ask what the ancient writers have left on record with respect to the Parthian nationality, we shall find, in the first place a general consensus that they were Scyths. "The Parthians" says Justin, in his "Epitome of Trogus Pompeius" "were a race of Scyths, who at a remote date separated themselves from the rest of the nation, and occupied the southern portion of the Chorasmian desert, whence they gradually made themselves masters of the mountain region adjoining it.""


Strabo adds to this that the particular Scyhtic tribe whereot they belonged was that of the Dahae; that their own proper and original name was Parni or Aparni; and that they had migrated at a remote period from the country to the north of the Palus Maeotis (Sea of Azov) , where they left the great mass of their fellowtribesmen.


Some time after this the theory was started that they were Scyths whom Sesostris , on his return from his supposes Scyhtian expedition, brought into asia and settled in the mountain tract sout-east of the Caspian.


We cannot put much faith in the details of any of these various statements, since in the first place, they are contradictory, and in the second they are most of them highly improbable. Sesostris, for instance, if there wver was such a king no more made an expedition into Scythia than into Lapland or Kamskatka. No Egyptian monarch ever penetrated further north than the mountain chains of Taurus and Niphates.


Arrian's story is a mere variant of the tale told to Herodotus and Diodorus, and believed by them of the planting of Scyhtian colonists in Colchis by the hypothetical Sesostris; and it is even more improbable since it makes the returning conqueror depart from his natural course and go a thousand miles out of his way, to plant for no purpose a colony in a region which he was never likely to visit again.


Strabo's migration tale is less incredible, since the tribes to the north of the Euxine and Caspian lived in a constant state of unrest and migratory movements on their part, far exceeding the supposed Parthian movement in the distance traversed, are among the most certain facts of ancient history. But it is diffucult to see what trustworthy authority Strabo could even suppose that he had for his assertions, since the migration of which he speaks must have taken place at least six hundred years before his own time, and migratory races rarely retain any tradition of their origin for so much as a century. Strabo , moreover admits it to be doubtful whether there ever were any Dahae among the Scyths of the Maeotis , and thus seems to cut the ground from under his own feet.


The utmost that can be safely gathered from these numerous and discrepant notices is the conculion that the Parthians were felt by the Greeks and Romans who first came into contact with them to be an alien nation, intruded among the Arian races of these parts, having their congeners in the great steppe country which lay north of the Black Sea, the Caucasus, the Caspian and the Oxus river.


These nations wre nomadic, uncivilises, coarse, not to any brutal, in their habits; of a type very much inferior to that of the races which inhabited the more southern regions, felt by them to be barbarians, and feared as a continual menace to their prosperity and civilisation. There is always an underlying idea of dispraise and disparagement whenever a Greek or a Roman calls any race , or people, or custom "Scythic" - the term connotes rudenss, grossness, absence of culture and refinement - it is not perhaps strictly ethnic, since it designates a life rather than a descent, habits rather than blood - but it points to such a life and such habits as have from the remotest antiquity prevailed, and as still prevail, in the vast plain country which extend from the Caucasus, the Caspian and the mountain chains of the Central Asian regions to the shores of the great Arctic Sea.


It is certain that the inhabitants of this tract have belonged , from a remote antiquity, to the ethnic family generally known as Turanian. In the south they are of the Tatar or Turkish type; in the north of the Finnish or Samoeidic.


Their language is agglutinate and wanting in inflections; their physique is weak, languid, anaemic, unmuccular ; they have large fleshy bodies, loose joints, soft swollen bellies, and scanthy hair. They live chiefly on horseback or in wagons. Still as enemies, they are far from contemptible. Admirable horseman, often skilled archers, accustomed to a severe climate and to exposure in all weathers; they have proved formidable foes to many warlike nations, and still give serious trouble to their Russian masters.


The Scythian character of the Parthians , vouched for on all hands, and their derivation from Upper Asia, or the regions beyond the Oxus, furnish a strong presumption of their belonging to the Turanian family of nations.
This presumption is strengthened by the little that we know of their language. Their names, when not distinctly Persian, which they would often naturally be from conscious and intentional imitation, are decidedly non-Arian and have certain Turanian characteristics.



page 32
Ethnographical-Turanian Character of the Parthian People
PARTHIA - Prof.George RAWLINSON / e-book 

*

"the Parthians were a Scythian people, is accepted by everybody today, cf. Colledge (1967) and was shown on Sumerian background by Badiny (1998, 1999). ... From all these identifications it follows together with our proof presented here in EDH-5 that there is a genetical linguistic relationships of Sumerians, Huns, Avars, Scythians, Medes, Parthians and probably more people and a geographical continuity of Sumerians, Huns, Scythians and Avars in the Carpathian basin."


Hun - Hungarian Etymological Word List
Prof.Dr.Alfred Toth /pdf




+ "Prehistorically, the Sumerians were not aboriginal to Mesopotamia. Their native hearth is unknown. Speaking an agglutinative tongue showing affinities, on one hand, with the Uralo-Altaic languages such as Balto-Finnish, Hungarian, Volgaic, Uralien, Samoyuedic, Turkish, Mongolian, and Eskimo, and, on the other hand, with the Dravidian tounges of India, the Pelasgian of pre-Homeric Greece, Georgian of the Caucasus, and Basque of the Pyrenes, they had arrived apparently c.3500 BC to find the river lands already occupied by an advanced Neolithic, farming and cattle-raising population known to science as the Ubaidian (also, Proto-Euphratean) who as Kramer tells, were "the first important civilizing force in ancient Sumer, its first farmers, cultivators, cattle-raisers, and fishermen: its first weavers, leather-workers, carpenters, smiths, potters and masons." - page 122. Joseph Campbell, The Mythic Dimension.


+ "The Sumerians were a non-Semitic, non-IndoEuropean people" - Samuel N.Kramer


+ Professor Osman Nedim Tuna, matched 165 Sumerian words with modern Turkish words based on meaning and phonetics. He presented this thesis in a congress in America, it was accepted by the Sumerologists and Turkologists that attented to it without a debate. Olcas Suleyman (Az i ya), a Kazak Turk, found 60 words, and say " Old world doesn't begins with İndo-European language, begins with Turkish language". F.Hommel compared Sumerian-Turkish language, and consider as Altaic language. Begmyrat Gerey, a Turkmen Turk, show us that Sumerians motherland is Anau, and spoke Turkish, like the Parthians, who is the ancestor of Turkmenistan people, in his book "5000 years Sumer-Turkmen connection".

"Our Ancestors Who Build the Great Parthia Turkish State" 

(247 BC-224 AD)

Begmyrat Gerey - Turkmenistan / e-book

"The Parthians are known as "excluded Scythians""

Prof.Dr.Firudin Ağasıoğlu - Azerbaijan / link

*

Well-known sinologist Yu.A.Zuev pays particular attention to the influence of the Turkish factor in the history of China. For instance, Han dynasty (Early Chzhao, 304-328 A.D.) was founded by Huns, and Late Chzhao dynasty (319-325) by Kangly (Abulgazi, the 17 century historian and author of the Genealogy of Turkmens, lists Kangly among Oghuz-Turkmen tribes), the Western Qin dynasty (388-431) by early Turks, the Late Tang dynasty (923-956) by the Oghuz tribe Shato. With the help of Turkic tribes, a Chinese Turk, Li Yuan, ascended the Chinese throne. He founded the Tang dynasty in 618 A.D. (during the court ceremonies the Oghuz ambassadors were sitting next to the Emperor).


Under Li Yuan the Chinese-Turkic dictionary was compiled. Unfortunately, it hasn't reached our times. Over 10 thousand Oghuz families resettled in Chang'an (present-day Xi'an). Under the influence of Oghuz and Kipchak tribes the fashion on everything Turkic music, clothing and weapons emerged in the 7 century. It is also known that in the mid 8 century An Lushan from the Oghuz Ashin family commanded the Chinese regular army. In 756-757, he even ruled the country. It is not by chance that Gok-Turk Empire (the 6-8 centuries) maintained wide diplomatic relations with China. When in 545 Bumyn Khan declared the birth of an independent state, the Chinese were the first to send the embassy to the ancient Turks, having recognized the early medieval Turkmen state. The following year, Bumyn's embassy arrived in Chang'an and the union was formed. The ancient Chinese sources play the most important role in restoration of the history of Turkmens. Such Chinese authors as Ban Gu, Phan E, Li Yanshow, Sima Qian, who was dubbed "Herodotus of the East", and many others provided us the truly invaluable information on the history of Turkmen ancestors Parthians, Khorezmians, Massagets, Ephtalites and Kushans".


Indeed, the Chinese historical literature contains lots of factual information on the history of Turkmens and other Turkic nations, since China was also developing together with them during dozens of centuries. The Chinese ancient and medieval sources help recreate the whole picture of the historical development of Turkmens, depict their life in the different stages of development. In a number of cases, nothing can compensate these sources. There are so many historical chronicles written in complicated hieroglyphs and containing valuable data on the history of Turkmens that the Turkmen scholars have to study. The information taken from Chinese encyclopedia "Tun-dian" (the 8 century), where the name of the country "to-ku-mong" (i.e. Turkmenistan) located in the lands of ancient Turanians Massagets was written down for the first time, is extremely precious.


These visits marked the beginning of the Silk Road, in the formation of which the Parthians, ancestors of Turkmens, and the Chinese played the most important role. Academician V.V. Bartold wrote: "The Parthians were the best ones to make advantage of the caravan route from China to the Front Asia opened in II century BC. They benefited from mediating in the trade between China and the Roman Empire... Mithridates II of Parthia (124-87 BC) was the first king in the world history who maintained good relations with both the great power of the Far East [China] and the global empire of the West [the Roman Empire]".


"WE SHARE COMMON HISTORY..."
TURKMEN-CHINESE LINKS: A LOOK THROUGH MILLENNIA
Prof.Ovez GUNDOGDIEV
Turkmenistan,2006: more:

*

Ovez GUNDOGDIEV, Head of the department of archeology and ethnography of the State Institute of Cultural Heritage of Turkmenistan, Central Asia and East at the Turkmen President, told "Turkmenistan" magazine of the results of the two month expedition "Akdepe, a big hill (depe), is located at Bikrova settlement, in the south-west of Ashgabat. The lower layers of this unique memorial date back to the fifth millennium B.C., and the upper ones to the late middle ages. In the past, it was believed that people deserted the main center of Akdepe as early as in Bronze Age, i.e. in the second millennia BC, and the medieval city emerged to the north and north-west of the hill. However, the excavations have proved that in the X-XI centuries, i.e. thousand years ago, the life still went on here.


There are all grounds to assert that the town in the location of contemporary Ashgabat and its outskirts was founded during the emergence of the Parthian Empire. It was a chain of fortresses (about 20 settlements) connected with the single system of defense and administration. Akdepe is one of such settlements situated at the Ashgabat stream. This "White hill" attracted our attention by the fact that all cultural layers, from the V millennium BC to the XVII century AD can be found there. In fact, the whole history of Ashgabat can be "read" in Akdepe.


A KEY TO ASHGABAT HISTORY
Turkmenistan,2006 , more:

*

Last summer, the Special Committee that met for several days during the XXXI session of the World Heritage Commission held in Christchurch (New Zealand) announced Nisa, an ancient Parthian city in outskirts of Ashgabat, an object of "the outstanding world importance and universal value".


The press release disseminated by the Committee says that Nisa's archeological remains vividly illustrate the high level of interaction of cultures of Central Asia and the Mediterranean world in once mighty Parthia. In the heyday of its glory the state was an insurmountable obstacle for the Ancient Rome's expansion and at the same time served as an important trade center between the East and the West, the North and the South.


ARSAK DYNASTY'S HOLY CITY BECOMES FAMOUS AGAIN
Ruslan MURADOV,2007, more:

"Partis easdem leges et consvetudines habebant: Multitudo populorum innumerata, et quae cum Parthis ex aequo degat. Celeberrimi eorum Sacae, Massagetae, Dahae"

"We must view the Parthians as the congeners of the Comans" - Cuman/Kipchak Turks

POR-BAJIN - TUVA

POR-BAJIN - TUVA

Uygur Kağanlığı

8.yüzyılın ikinci yarısı, 9.yüzyılın başları

Por-Bajin occupies a small island in Lake Tere-Khol, at 2300 m above sea level in the Sengelen mountains of southern Tuva. The site occupies practically the whole island, covering 3.5 hectares. The curtain walls form a rectangle (spanning 215 x 162m), with its long axis orientated east –west. They have survived up to a maximum height of 10 meters, while the maximum height of the inner walls is 1 – 1.5 m. The main gate, with gate towers and ramps leading up to them, is clearly identifiable in the middle of the eastern wall. 


The interior is taken up by two large yards, a monumental building on the central axis, and a chain of small yards along the northern, western and southern walls. Construction materials and technologies show that Por-Bajin was built within the Chinese architectural tradition. It was most probably built at the time of Uighur Khaganate which thrived in the second half of 8th and the beginning of the 9th century.


After initial exploration in the late 19th century and limited excavations in 1957 – 1963, large-scale research was carried out here in 2007–2008 under the aegis of the Por-Bajin Fortress Foundation. In addition to the archaeologists, our team included architects, geophysicists, geomorphologists, hydrologists and soil scientists. Prior to the 2007 excavation, the entire island and the remains on it were laser-scanned, resulting in a complete topographical plan (1:200) and a three-dimensional model of the site as preserved (Arzhantseva et al., 2010).


The "fortress" was most probably built on an island which had risen from the lake only one or two centuries earlier. The clay for the walls of the "fortress" may have been taken from the lake bed around the island: detailed depth-plots have revealed a belt of greater depth around the island (Arzhantseva et al., 2010). The "fortress" itself sits on a plug of permafrost, and permafrost is also found everywhere under the shores of the lake, but not under the shallow lake itself. Archaeological and geomorphological fieldwork revealed traces of at three earthquakes which had accelerated the natural process of decay. The first of these seems to have happened already during the construction of the "fortress" in the 8th century, the second, more catastrophic one in the 12th century, well after the abandonment of the site in the 9th century.


The results of our archaeological excavations in 2007 – 2008 cast doubt on the original identification of Por-Bajin as the "palace ... at the well" built, according to a contemporary inscription, by Kagan Moyun-chur (Bajan-chor, AD 747-759) after his victory over local tribes in AD 750 (Vajnstejn, 1963; Ramstedt, 1914). The virtual absence of an occupation layer implies a very short-lived, or not very intensive, use of the site. There is no evidence at all of any kind of heating system that would have made it possible to stay up here in winter.


But traces of repairs and minor rebuilding suggest that the site had been maintained for a certain time. New dendrochronological and radiocarbon dates place the construction of PorBajin in the period AD 770 – 790, meaning that it was built after the death of Moyun-Chur, probably under his successor Bögü (AD 759-779) who had converted to Manichaeism. Por-Bajin belonged to a network of fortified sites on the northern frontier of the Uighur Kaganate (Kiselev, 1957). A Chinese presence at, or influence on, the construction of these sites is suggested by two key observations at Por-Bajin: 

(1) the presence of Chinese building materials, such as certain types of roof tiles; and

(2) the use of Chinese construction methods, e.g. the hangtu technique, post-and-beam construction, and dou-gong ceilings (Chung-kuo kutai chien, 1984). 


Seen from the Chinese architectural tradition, Por-Bajin combines the lay-out of the "ideal town", with its axial planning and dominant central building, with that of the "ideal Buddhist monastery", with living quarters along the inner perimeter of the enclosure walls. Lay-out and building techniques of Por-Bajin are closely reminiscent of palaces in the Buddhist Paradise as depicted in T‘ang paintings (Chung-kuo ku tai chien, 1984).


But Por-Bajin shows no evidence of religious practice, be it Buddhist or Manichaean, nor does it show similarities to Turkic funerary complexes. And while its lay-out resembles the known Uighur palace complex of Kara-Balgasun, the lack of an occupation layer and of stationary heating systems indicates seasonal occupation, and perhaps only for a brief period.


The re-dating of Por-Bajin to the reign of Bögü suggests the following, tentative interpretation: originally built as a fortified palace, it was rebuilt after an earthquake as a Manichaean monastery, and then abandoned with the end of Manichaeism in the Uighur Empire after the death of Bögü.


The detailed reconstruction of architectural features was possible because of the presence of a large number of building remains (in particular wall remains and roof tiles), the preservation of wooden remains (particularly foundations) in permafrost and by burning of above-ground features (e.g. of dou-gung details), and by the careful excavation of collapsed buildings. Geophysical prospection played a key role in finding concentrations of tiles which showed the presence of unsuspected buildings (e.g. the galleries attached to the main building). The 3D reconstructions by Vafeev, and later by Schubert (Fig. 1-2), are therefore more than tentative suggestions: they are based on exact planning and measurements of all architectural details in situ, and by their accurate stratigraphic recording (Arzhantseva et al., 2011; 2012).


The outer enclosure of the "fortress" consisted of a curtain wall which was 12 meters wide at the base. Analysis using a cliff degradation model suggests that the original height was around 10 m (Alfimov et al., 2012). The main gate, built in heavy timber construction which had been burnt in situ, was initially thought to have a single gateway. The excavations in 2007 showed that there must have been at least two gateways; further work in 2008 finally demonstrated the presence of three, a characteristic feature of large Chinese gate constructions. Four of the eleven bastions were placed on both sides of the gate, inside and outside the walls. The excavation of the northern bastion on the east wall revealed traces of a wooden fighting platform running along the top of curtain wall and bastions. While the initial inspection of the wall remains suggested the use of mud-bricks or adobe, the excavation soon identified the use of the Chinese construction method hangtu for all substantial walls at PorBajin, outer as well as inner. In this technique, a timber framework made of larch was filled with clay; this was laid down one layer after another, each 10 to 12 centimeters thick, and compacted before the next layer was added.


The main gate opened into two successive courtyards which were connected by a gate. The outer courtyard was devoid of all structures, but excavation showed that the connecting gate had been wider in its first phase, possibly during the building of the site, and was later made narrower and fitted with a gate house in pavilion style, with wooden doors and a tiled roof.


The inner courtyard, thought to be a ceremonial courtyard, held the main complex made up of a two-part central structure and two flanking galleries. The previous excavator, Vajnstein, had already established that the central structure itself consisted of two buildings, one behind the other, linked by a covered walkway, but he had missed the two flanking galleries of the larger, eastern pavilion. Each pavilion stood on its own square platform which had been built up of clay layers and faced with bricks coated with lime plaster. Two staircases led from the inner courtyard up to the eastern platform with the larger building. This was subdivided by wattle-and-daub panels into two halls and a series of smaller rooms. Walls and panels were covered with lime plaster painted with horizontal red stripes low above the floor.


The presence of two layers of plaster of different quality suggests repairs. The tiled roof had been supported by 36 wooden columns resting on stone bases. The building was most likely of the post-and-beam construction characteristic of Chinese architecture of the T‘ang dynasty.


Finds of burnt timber fragments point to the use of the typical Chinese technique of interlocking wooden brackets, called dou-gung. Ramps led down to the two flanking galleries which were roofed, open spaces looking onto the access to the main pavilion. A series of small courtyards ran along the interior of the northern, western and southern curtain walls. Each of these courtyards was enclosed by a clay wall with gates opening into the neighboring yards. All courtyards held a one- or two-chamber structure of similar lay-out and building method. No roof tiles were found in this peripheral zone of the site, suggesting that the buildings here had reed roofs.


The biggest difference between the reconstructions by Vafeev and Schubert concern the main building (eastern pavilion): Vafeev reconstructed it with one level and a high roof, based on the Chinese dyan’ type of building which was in use at the time for palaces and temples. Schubert reconstructed the same pavilion with two storeys as found in some larger temples of the T‘ang period in China. The archaeological evidence of the building, including window frames which may have fallen down from a greater height than ground-floor level, is compatible with the existence of two storeys. Our successful work on the recovery and reconstruction of architectural details demonstrates again the value of close cooperation of archaeologists, geophysicists and architects (and in this case, mathematicians), if possible on site where the evidence is as complex as at Por-Bajin.



THREE-DIMENSIONAL RECONSTRUCTION OF THE SITE OF POR-BAJIN (TUVA) (from page 12) INTEGRATING ARCHAEOLOGICAL AND ETHNOGRAPHIC RESEARCH
Volume 2,2013, pdf:


* Uighur Khaganate is Turkish Khaganate.
* Tang Dynasty: the lineage of the ruler family was involved with the Turks. 36 of the 369 vezir (todays prime minister) was Turkish of origin.

for more in Turkish:

Türklerin Tang/T’ang Hanedanlığı Döneminde Çinliler Üzerindeki Siyasi ve Kültürel Etkileri

Uygurlar ve Hunlar

Akamenidler Döneminde Orta Asya - Turgun Almas

Bezeklik Mağarası ve Uygur Türkleri

Polo ya da Çögen Çevgen

- MÖ.6.yy'dan beri oynanan "oyun" Türklere aittir, batılıların Polo dediği Çevgen/Çöğen bir "Binici Eğitimi" olmasının yanı sıra eğlence amaçlı olarak da icra edilmiştir.

- Şehname'de Persler ile Turanlar karşılıklı bir maç yapar ve "acemi" olan Türkler kazanır...Darius'un İskender'e çevgan gönderdiği de yazar. Bunu İskoçya'da Kral Alisaunder (yani Alexander) epiğinde ve Shakespeare'de V.Henry'de kullanmış. Şehname'nin yanlı tarih ile 11.yy'da yazıldığı göz önünde bulundurulmaz, bölgenin eski sakinleri olan Part / Saka / İskit Türkleri de, ama bütün kaynaklarda Polo'nun Persliler tarafından icat edildiği anlatılmaktadır. Lakin bazı kaynaklarda pers'in sadece coğrafya olarak verildiğini okudum...

- Polo, Hunlarla Himalaya'dan Hindistan'a girmiştir. Babür Türkleriyle pekişmiştir.

- Çinlilerin Polo ile tanışmaları Türk olan Tang Hanedanlığı dönemine rastlar ve Türkler gibi Süvarilerini eğitmek için kullanmışlardır. 

- Selçuklu ve Osmanlı döneminde keyifle oynanan çevgen, 12.yy'da Doğu Roma'da asiller tarafından da oynanmıştır.

- Türk kadınlarının da erkekleri zorlayacak şekilde oynadığı bilinmektedir.

- Hz.Hüseyin'in şehit edilmesinden sonra başının çevganla oynanmasından sonra yasaklanan oyun, zamanla Müslüman-Türk camiasını özellikle de Türkiye'yi etkilemiştir. Tabii Türk'ün attan inmesi de...

- 1850'li yıllardan sonra Hindistan'dan sömürgeci İngilizlerin tekeline geçmiştir.

- Artık bir batı ve zengin sporu olan Çöğen'e, yani  ATA Sporuna sahip çıkamadık, süvarilerimize sahip çıkamadığımız gibi...AMA...

- Azerbaycan Türkleri sahip çıktı ; Çevgân/Chovgan (Eski Karabağ atı- spor oyunu) şeklinde 2013 yılında, UNESCO tarafından Somut Olmayan Kültürel Miras Listesi'ne girmiştir.

- Böylece İran, Çin, Hindistan ve İngiltere bu oyunun kendilerine ait olduğu iddialarını da boşa çıkarmıştır.

- Zafer Türk Dünyası'nındır.

GÖNÜL RAHATLIĞI İLE BİZİM DİYEBİLİRSİNİZ....

Polo/çevgân’ ın proto tipinin ortaya çıkışı ve kıtalararası yaygınlaşması hakkında birçok yorumlara  rastlanılmaktadır. Yorumların birçoğu polonun ortaya çıkışında, Türk toplumlarının tarihi rolünü görmezlikten gelmekte ya da çok sınırlı rol biçmektedirler.


Özellikle bazı araştırmacılar çevgânın kökeni konusunda engin ve zengin “Türk Atlı Kültürü”nü, bu kültürle kurulmuş güçlü devlet ve medeniyetlerini, geleneksel zemini poloya benzeyen onlarca binicilik sporlarını görmezlikten gelmeleri ilginçtir. Daha da ilginci; çevgânın proto tipinin doğduğu Asya bozkırlarında, o zamanın henüz devletleşmemiş bazı halklarını gösterirlerken, onlara uzun yıllar gelişmiş atlı kültürleriyle hükmeden Türkleri göstermemeleridir.


Bu taraflı ya da önyargılı durum, Türkiye ve Türk dünyasındaki uzmanları ciddi araştırmalara sevk etmiştir. Ayrıca, konuyla ilgili getirilen yorumlarda, araştırmacılardan oyunların ritüel, törensel ve ya sosyo-ekonomik kökenlerinin tarafları olmamaları beklenir. Oyunun ilk ortaya çıkışı ve gelişim sürecinin doğasına yönelen bakışın tarafsız ve objektif olması, bilim teorisinin temellenmesi doğrultusunda ve kaynağını kendi karakteriyle doğru yansıtması beklenir. Bu bağlamda polo/ çevgânın ortaya çıkışı, geçirdiği aşamalar tarihi ve sosyalizasyon süreci dikkate alınarak açıklanmaya çalışılacaktır. Bu araştırmada, Türk dünyasına verilmeyen polonun tarihi rolü; verilerek dünya spor literatürlerinde hak ettiği bir şekilde yer alması amaçlansa da, bunun kolay olmayacağı bilinmelidir.


Çevgân/Poloya Terminolojik, Tarihi ve Sosyalizasyon Sürecinden Bakış XIX. asrın ikinci yarısında çevgân ile Assam, Burma, Manipuri gibi Hindistan’ın kuzey bölgelerinde tanışan İngiliz askerleri, Hint yerlilerinin “sağol kangei” dedikleri bu spora, Tibet’ten gelen çok daha kısa olan adı seçerler ve “polo” derler. Polo, Tibet dilinin Batlı dialektinde “pulu” yani “top” anlamına gelmektedir. Selçuklu ve Osmanlı dönemindeki eski metinlerde  “çevgân” olarak geçen bu oyuna, XIX. asrın sonları ve XX. asrın başlarında Türkler’in “çöven/çöğen”, “çevgen”,  “çevkan”, “çöken”, “çöğan”, ve “çöğen” dedikleri görülürken, günümüz Türkistan’ında da yine “çevgen” denildiği görülebilmektedir.


Kaşgarlı “çevgân” kelimesini açıklarken karşılığını “çevgen” olarak belirtmektedir. Yine Kaşgarlı “talas” sözcüğünü açıklarken “At yarışında, top oyununda, (çevgende) meydanın çevresine dikilen ip” olarak tarif etmekte, yine “topık” terimini açıklarken “çevgen ile vurulan top, topaç” ifadesini kullanmaktadır. Kaşgarlı “top”  kelimesini “topık” kelimesinin kısaltılmışı olarak belirtir ve yine “eğtürdü” kelimesini açıklarken “ucu eğri ve ya ucu eğdirilmiş ağaç sopa ve bu sopayla çöğen oynanır” ifadesini kullanır.


Görüldüğü gibi “çöğen/çevgen/çöven” ucu eğri ağaçtan yapılmış sopa olup bununla çevgen/polo oynanır. Yani  bu sopayla top çevrilir. Dolayısıyla oyun adını bu sopadan almaktadır ve Türklerin bu oyuna niçin çevgen/çöğen/çöven dedikleri anlaşılabilmektedir. Bu kelimelerin Farsça ve Türkçe dillerindeki etkileşim ve Arap alfabesinin bu dillerde kullanılması, terimin açıklanmasını gösterebilecek durumdadır. Bilindiği gibi 1056 yılından itibaren Türk dili özellikle edebiyat alanında Farsçadan etkilenmeye başlamıştır. Arapların “savelcan”, Bizanslıların “tzunkanion”, Çinlilerin “pu-lo”, Japonların “ki-yu” dedikleri polo oyununa, Türk ve Farslar’ın etimolojik bağlamda açıklayıcı olabilen ve aynılığı görülebilen “çöğen” ve çevgân kelimesini kullanmışlardır.


Çevgânın yazılış şekli Farsça “çaugan” olarak okunabilmektedir. Türkçede daha ziyade “çöğen” okunuşu, kelimenin kökeninin aynılığını gösterebilmektedir. XIV. yy. itibaren Arapça ile Farsça tamlama sözcüklerinin Türk edebiyatında arttığı yönünde edebiyatçılar hemfikirdir. Hatta Türk divan edebiyatı Fars ve Arap edebiyatı ile sadece dil bakımından değil, kültürel etkileşimin yanında efsanevi aşklar, tasavvuf ve dini konular gibi bazı unsurları ortak işlediklerinin görülebilmesi doğaldır. Bu etkileşimden çöğen de kendisine düşen payı almış ve çevgen sopası, topu, sahası vb. unsurlar özellikle Osmanlı şairlerince bazı benzetmeler yapılarak kullanılmıştır.


Türkler XI. Yy. başlarında İran topraklarına geldiklerinde ve Selçuklu Devleti’ni kurduklarında İran’ı temsil eden siyasi, askeri, ekonomik ve idari herhangi bir gücünün henüz olmadığı bilinmekteydi. Çünkü Türkler oralara geldiklerinde Emeviler 400 yıl önce İran’ı temsil eden Sasani Devleti’ni ortadan kaldırmışlardı. 1040 Dandanakan Zaferi’nden sonra Selçuklu Türkleri, İran, Azerbaycan, Irak ve Suriye de tamamen hâkim olmuşlar, hatta 1071 Malazgirt Zaferi ile de Anadolu’yu vatanlaştırmışlardı.


Kaşgarlı ünlü eseri DLT’ü kaleme aldığı aynı yıllarda (1070), siyasi gücü hiç olmayan Farslardan, Türklerin özellikle atlı kültür unsuru alacak kadar bir beraberlikleri olmamıştır. Türklerin hâkimiyetinde olan bu coğrafyada, kendisine tabi olan Fars ve Arap unsurlardan yukarıda da belirtildiği gibi bazı kelimeleri alıp kullandıkları bilinir. Ancak, çevgân gibi kelimelerin kullanılması, dilerinde olmadığı için değil, tâbi unsurları daha iyi anlamaları ve idareye ısınmalarını temin için olabilir. O tarihlerde atlı kültüre ve bu kültürün ürünü olan çok sayıda binicilik sporlarına hâkim Türkler, kendi himayesine aldığı devletsiz bir azınlığın, bu tarihten 100 yıl sonra kullandığı (Firdevs) bir kelime (çevgân) ile Büyük Türk Atlı Kültürü’nü görmezlikten gelmeleri düşündürücüdür.


Pers şair Firdevsi, “M.Ö. 600’de oynandığı var sayılan bir maçı tarif etmiştir. Bununla birlikte Firdevs 1500 yıldan fazla bir süre sonra bunu yazmıştır. Bu nedenle tarifi tarihi olarak doğru olmayabilir”(*23). Bunu söyleyen otoritelerin dışında, dünyanın en ciddi polo kurumlarının sitelerinde, yine aynı tarihlerde (M.Ö. 600) Türkmenler ile Perslerin karşılıklı polo maçı oynadıklarını; Türkmenlerin Persleri/Farsları/İranlıları yendiklerini açıkça belirttiler ve bu maçların dünyanın ilk polo maçı olduğunu yazarlar. (*24)


Dünyada bilinen ilk maçı kazanacak kadar mahir olan bir kavmin adını, polonun proto tipinde ve özellikle organizasyonunda geçirmemekte ısrarlı gözüken sözde otoriteler, bu maçın mağlubuna polonun ortaya çıkışını mal etmelerine şaşırmamak elde değil. Bu yorumların polo otoritelerine nasıl yakışacağını kendilerinin irdelemesi gerekmektedir.


Spor otoriteleri ve özellikle sosyologları; bir toplumda çağdaş ve ya geleneksel bir sporun, o toplumun “ata sporu” olabilmesi için, söz konusu sporun o toplumun sosyal yapı ve yaşayışlarının her safhasında yer alması gerekir derler. Yani söz konusu sporun o toplumun sanat, edebiyat adet ve geleneklerinin teşekkülünde mühim bir yer teşkil etmesi gerektiğini belirtirler.(*25)


Bu bağlamda bakıldığında; çöğenin özellikle Türkistan coğrafyasındaki Türker’in sosyal yapı ve yaşayışlarının her safhasında görülebilmekte; aynı zamanda Türk minyatür sanatı, edebi metinler, temel eserler, divan edebiyatı, Yunus gibi ozanlarının eserlerinde de görülmektedir.


Polonun dünyanın en eski takım sporlarından biri olduğu ve Asya kökenli olduğu konu artık otoritelerce tartışılmamaktadır. Türk-Moğol halkları arasından çıktığı birçok kaynaklarca belirtilse de, muhtemelen gözüyle bakılmaktadır. Buna rağmen polonun ilk formunun İç Asya/Orta Asya’dan Çin’e, Japonya’ya, Tibet’e, Hindistan’a, Bizans’a ve Mısır’a yayıldığına dair kesin ifadeler yer almaktadır. Bu yorumun yüzeysel bakışının Türklerin lehine poloyu çevirdiği gözükse de, biraz irdelendiğinde çelişkilerle karşılaşılacaktır. Örneğin, polonun Hindistan’a gidişini Moğol olan Babür’e bağlarlar. Hâlbuki Babür kendi ifadesiyle “bir Moğol değil Türküm” demektedir. Kaldı ki, polonun dünyanın ilk takım sporu olması da tartışılır. Çünkü polo atla oynanır, atın evcilleştirilmesi, koşum takımının icadı vs. çok süreç istemektedir.


Batı dünyası poloyu M.Ö. VI. Asırda Türkmenlerin oynadığını açıkça belirtseler de, sonraki yıllar içinde oyunun Türkler tarafından oynandığına dair pek malumat vermezler. Oysa belirtildiği gibi Türkler bu oyunla XIX. asrın başlarına kadar literatürlerde hak ettiği yeri alabilecek kadar meşgul olmuşlardır. Fakat polonun Türkistan ile Türkiye’de oynanışında bir sınıfsal kaygı görülebilir. Çünkü Türkmenistan’da halkın her kesimi polo oynarlarken, Küçük Asya ve batı Türklerinde sosyal statüsü üst düzeyde olanların oynadığı görülebilir. Poloya “kral oyunu” ve ya “oyunların kralı” denmesinin nedeni de bu olabilir. Oysa böyle bir deyime Türkistan coğrafyasında rastlanılmamıştır.


Tarcan 1911 yılında Sivas ve Erzurum yörelerinde çöken adıyla oynandığını söylese de, bu konuda herhangi bir kayda şimdilik rastlanılmamıştır. 1820 tarihinden sonra çöğenin Türkiye’de Türkler tarafından oynandığına dair bir kayıt şimdilik gözükememektedir. Fakat İngiliz işgal kuvvetleri poloyu 1903-12 yıllarında İstanbul Büyükdere çayırında oynamışlardır.


M.S. VII. asır Türkistan’ın Fergana vadisinde, bu bölgeye çok yakın olan Talas ve Narın’da da XVIII.-XX. asırlarda oynandığını etnograflar bildirirler. Çöğen aynı şekilde XIV.-XVII. asırlarda Buhara, Semerkant ve Taşkent civarlarında oynandığı belgelenmektedir. Daha aşağı tarihlere inildiğinde; VII.-VIII. asırlarda Türkistan Türklerinin o zamanlar kültür merkezi sayılan Hotan’dan başlayarak M.S. 707 yıllarında polonun Çin’e geçtiği görülür. Çin imparatoru H’üan-dzung’un poloyu zevkle oynadığı anlaşılır. Bunun için iyi atları Türk Moğol sahalarından ipek karşılığı getirttiği kaydedilir. Çöğen oyunu için geniş sahalar düzenleyen ve oyunu severek oynayan, Çin’de de yaygınlaşmasını sağlayanların Maniheizim dinini benimsemiş Uygur Türkleri’nin olduğu belirtilmektedir.


Batılı tarihçilerin belirttiği gibi M.Ö. VI asırdan itibaren iyi bir polo oyuncusu olan Türkler, M.S. Kırgızlar, Kazaklar, Uygurlar, Özbekler, Türkmenler ve daha sonra Karahanlılar, Gazneliler, Akkoyunlu ve Karakoyunlular, Memluklular, Selçuklular ve Osmanlı Türklerince oynandığı gözükebilmektedir. Çöğen oyunu klasik tarzıyla en son Kırgızistan’ın Frunze/Bişkek kentinde 1972’de oynanmış, bu tarihte oynandığına dair bir de resim bulunmaktadır.


Genceli Nizamî (1126–1200) bir çöğen oyununda; Türk kadınının da erkelerle beraber ve onları çok zorlayacak kadar usta bir şekilde oynadığından bahseder. Bilindiği gibi eski Türk toplumlarında kadının sosyal hayatta üstün bir mevkisi vardır. Bu durum Türk spor geleneğine yansımaktadır. Söz konusu tarihlerde Fars ve Araplar da kadına ticari bir tema, batı dünyasında ise zevk ve eğlence unsuru olarak bakılabilmektedir. Yine “çevgen” adıyla Kafkasya coğrafyasında bulunan Türkler ve akraba toplumlarının bu oyunu yakın tarihe kadar en az İç Asya Türkleri kadar oynadıkları görülebilmektedir.


Günümüz Türk dünyasında çöğenin geleneksel tarzıyla oynandığını görebilmenin zorluğu ortadadır. Hatta modern polo oyunuyla meşgul olabilen Türk halklarına rastlayabilmek de oldukça zordur. Türkistan coğrafyasından C. Musin, M. Saralayev, D. Ömürzakov, M. Bukayev, K. Cusupov ve S. Toktorbayev gibi geleneksel sporlar ve spor tarihinde uzman akademisyenlerle kurulan irtibatla öğrenildiğine göre; Türkistan’da son 20-30 yıldır geleneksel ve modern tarzda polo oynanmamaktadır. Ancak, biraz bu coğrafyanın güneyine inildiğinde ve eskiden Türk hâkimiyetinde olan Pakistan’ın kuzey doğusu ve Afganistan’ın güney bölgelerinde klasik tarzda “gilgit” adıyla polo oynandığı görülebilmektedir. Pakistan’da 1920 yılından beri devam ede gelen “Gilgit Kupası”, Batı Avrupa ve Amerika’nın “Palm Beach”i sayılmaktadır. Söz konusu bölgelerde yaşayan Türklerin olduğu ve bunların gilgiti Pakistan ve Afgan halkından daha iyi oynadıkları vurgulanmaktadır.


Her şeye rağmen Büyük Asya Türk dünyasının çöğeni Anadolu ve Küçük Asya Türklerine göre daha uzun süre koruyabilmişlerdir. Elbette bunda sosyalizasyon sürecinden Anadolu Türkistan’a göre daha çok etkilenmiştir. Ayrıca, önce de belirtildiği gibi Türkistan ve Türkiye’de çöğenin hitap ettiği sosyal taban farklı konumdadır. Örneğin; 1826 yılında II. Mahmut Osmanlı Devleti’nde atlı cirit oyununu yasaklar. Fakat atlı cirit sadece saray ve çevresinde oynanmayıp halk arasında da muteber olduğu için, bu yasağa rağmen günümüze kadar gelir. Eğer halk arasında atlı cirit oynanmamış olsaydı, belki de günümüz Türkiye’sinde tıpkı çöğenin olmadığı gibi atlı cirit de olmayacaktı.


Bir başka kaynakta 1800 yılına gelindiğinde çevgânın Hindistan’ın dağlık bölgelerinin dışında oynanmadığını belirtir. Hindistan’daki İngiliz Ordusu’ndan Teğmen J. Sherer 1857 yılında Hindistan’ın kuzey doğusundaki Assam şehrinde maç yapan kabile üyelerini görür ve şöyle der: “Bu oyunu öğrenmeliyiz”. Sherer’in komutanı Albay R. Stewart da aynı fikre katılır. Stewart, Sherer ve yedi İngiliz çay üreticisi 1859 yılında Silcher Polo Kulübü’nü kurarlar. Kulüp üyeleri yerel Manipuri kabile üyeleri ile düzenli maçlar yaparlar.


1861 yılında Stewart poloyu Kalküta’da tanıtır. 1870 yılına gelindiğinde polo tüm Hindistan’a yayılır. 1870’lerin başında İngiltere’de polonun kuralları resmileşir ve düzenli maçlar oynanır. 1886 yılında Hurlingham Kulübü kurulur. 1875 yılında polo Amerika’ya İngiltere’den gider. Bu arada Batı Avrupa ve Güney Amerika’da da yaygınlaşır. 1908 yılında Olimpiyat Oyunlarına dâhil edilen polo, 1936 Berlin Olimpiyatlarında Arjantin’in Britanya’yı 11-0 yenmesinden sonra, polo Olimpiyatlardan çıkarılır. Ancak modern polonun hala düzenli bir şekilde dünya ve Avrupa kupaları yapılmaktadır. Düzenli, disiplinli ve büyük maddi güçle yapılan polo sporu, kulüpleşme düzeyinde de oldukça güçlüdür.



Ancak Azeri Türkleri “Çevgân” adıyla bu yarışı oynamaya en azından Büyük Selçuklu Devletinden bu tarafa hiç ara vermeden oynamışlar ve oynamaya da devam etmekteler. XI. Yüzyıldan itibaren Kafkas akraba toplumlarına (Karaçay-Çerkez, Çeçen, Adige, Avar, Kıpçak, Gürcü vb.) da taşımışlardır. Azeriler çevgânı şimdilerde Ermeni işgalinde bulunan Karabağ Atı ile oynamaktalardı. Karabağ Atı çevgân için biçilmiş kaftan idi. Fakat Sovyet ideolojisi bu seçkin at ırkını özellikle Stalin döneminde yok etmek için büyük çaba sarf etti ve bunda da muvaffakiyet sağladı. 


Şimdilerde eski saf ırkın diğer bazı kanlarla karışıp melezleşmiş durumdadır. Bunun için olsa gerek Azeriler çevgân oyununa aynı zamanda “Eski Karabağ atı- spor oyunu" da demekteler. En önemlisi Azerilerin uluslararası lobiler oluşturup büyük mücadeleler sonucunda “Çağdaş polonun atası. Azerbaycan geleneksel sporu Çevgân/Chovgan (Eski Karabağ atı- spor oyunu)” şeklinde 2013 yılında, UNESCO tarafından Somut Olmayan Kültürel Miras Listesi'ne sokmuşlardır. Çevgânın UNESCO da bu şekliyle yer alması; başta İran, Çin, Hindistan ve İngiltere olmak üzere çoğu büyük ülkelerin oyunun geçmişine olan iddialarını boşa çıkarmış, netice Türk dünyasının zaferi olmuştur.



SONUÇ

Türkistan Türkleri tarafından M.Ö. VI. yy. çöğenin oynandığı ve bu tarihin aynı zamanda dünyanın ilk polo maçı olduğu; maçında Persler ile Türkmenler arasında geçtiği; maçın galibinin de Türkmenler olduğu belirlenmiştir. Çöğenin ortaya çıkışında Pers, Türk ya da Moğol gibi hangi ulusun rolü olduğu konusunda dünya literatürlerinde kayda değer herhangi bilgiye rastlanmasa da, “Atlı Bozkır Kültürü”nün etkisiyle ortaya çıktığı; bunun şekillenmesinde de iktisadi hayat, coğrafi faktör ve diğer sosyo-kültürel unsurların olduğu anlaşılabilmiştir. 


Polonun orijininde kaynaklar Türklerden ziyade Persleri işaret etseler de, bu görüşlerin tutarlı olmadığı belirlenmiş, işaret edilen tarihlerde Perslere göre Türklerin “Atlı Kültür” ve atlı sporlarda çok ileri düzeyde oldukları anlaşılmıştır. Aynı zamanda Pers Şair Firdevs ile birlikte zikredilen ve dünya literatürlerinde de böyle anılan çevgân, anılan tarihten 400 yıl öncesi ve 200 yıl sonrası Perslerin Türklere karşı siyasi, askeri, ekonomik hiçbir gücünün olmadığı; bu bağlamda Türklerin Perslerden değil, Perslerin Türklerden siyasi, sosyal ve ekonomik bir şeyler almaya ihtiyaçlarının olduğu görülebilmiştir.


Çöğen ve çevgânın etimolojisinin aynılığı dikkat çekerken, Türklerin poloya çöğen/çevgen vb. demelerinde çevirmek, bükmek, eğmek fiilinden türeyen ve çevgân oynanan sopaya istinaden bu adı verdikleri anlaşılmıştır. Batı Türklerinde oyun saray ve çevresiyle sınırlı kalırken, Doğu Türklerinde her türlü sosyal kesime hitap ettiği; onun için de oyunun Türkiye’ye göre Türkistan’da daha fazla yaşatabilindiği anlaşılabilmiştir. Çöğenin Türklerin sanat, edebiyat ve temel eserlerinde yer aldığı; bunun yeterince dünya literatürlerine yansıtılamadığı; yansıtmada Farsların Türklerden daha gayretli oldukları; Türklerin bu konuda daha ciddi araştırmalar yapması gerektiği ve çöğenin dünya spor literatürlerinde Türk tarihi bağlamında hak ettiği yere getirilmesinin gerekliliği ortaya çıkmıştır.


XI. yy’da polo Avrupa’ya geçse de tutunamamıştır. XIX. yy.ın ortalarında İngilizler tarafından Hindistan’dan alınıp, aynı asrın sonlarında doğru kulüpleşerek ve kurumsallaşarak Avrupa ve Amerika’da popüler bir spor halini almıştır. 1936 Berlin’den itibaren Olimpiyatlardan kalksa da, dünya ve Avrupa kupaları ile kulüpler ve turnuva maçlarıyla zengin sporu olarak varlığını sürdürdükleri görülebilmiştir.


Neticede Çevgân Azeriler tarafından 2013 yılında UNESCO Somut Olmayan Kültürel Miras Listesi'ne sokulması, sporun Türk milli kültürünün ürünü olduğunu ispatlamıştır. Buna rağmen çöğenle ilgili tarihi bakiyelerin araştırılarak ortaya çıkarılması; doğu ve batı Türk dünyasında konuyla ilgili uzmanların varsa çabalarının desteklenmesi; çabaları yoksa gayretlendirilmesi gereklidir. Hala pratikte imkânı olan güney Türkistan ve Azerbaycan’ında desteklenmesi; özellikle yeni elde edilecek kaynaklarla birlikte var olanları da bir an önce Türk ve dünya kamuoyuna sunulması önerilerinde bulunulabilir.




DÜNDEN BUGÜNE TÜRK TOPLUMLARINDA
ÇEVGEN/ÇÖĞEN/ÇEVGAN/POLO OYUNUNA GENEL BAKIŞ
Doç. Dr. Mehmet TÜRKMEN
Türk Dünyası Araştırmaları Sayı:183,sayfa: 479-491,2009



*23 http://www.sportpolo.com/History/default.htm (12-10-2009).
*24 “a short history of polo”, http://www.polo.co.uk/polohistory.htm (11-10-2009).;
http://www.britannica.com/EBchecked/popic/468128/polo/5832/History#ansiklopa (11-10-2009)
*25 Z. BEKTANOV-C. MUSİN, Kirgıdın Eldik Oyunları, Kirgızdın Respublikalık Masması, Frünze 1978, s.
96-97.; O. GÜNDOĞDUEV, “Rol Konya v jizini Türkmen”, Tarih bilimleri doktora tezi özetleri (Avtoreferad),  
Aşkabat 1994, s.5-6.; S. GEDİN, Puteşestviye v 1899-1907 gg. V. Pamir, Tibet i vostoçnıy
Turkestan, SPb., 1931, s. 17-21.; SIMAKOV, ag.e., s. 14-15.




GENERAL VIEW OF ÇEVKEN/ÇÖĞEN/ÇEVGAN/POLO GAME IN
TURKISH SOCIETIES FROM THE PAST TO THE PRESENT


ABSTRACT
The folklore of the “çevgen/çöğen/çevgan/polo” game, as well as its origin, source, geographic distribution, terminology and new dimensions, which were unknown before, were investigated in this study. Even though çöğen is one of the traditional Turkish riding sports, its origin was wrongfully attributed to Persia in most international literature. Some of the Russian literature, especially the Central Asian related ones, indicated in many ways that during the ages where life was centered around horses, çöğen/çevken was the result of   “steppehorse based Turkish culture”. The aim of this study is to define the position of ”çöğen” in the socio-economic and cultural lives of the Turkish communities, to correctly reflect the history of Turkish sport and to place “çöğen” in its deserved spot, by strengthening the role of the Turks, in the history of sport.


Using a historical model method with supporting data that also explains the current state of this sport, the  history of çöğen was systematically reported, especially in the geographical context of Central Asia where the horse’s and riding sports’ historical balance along with practical and theoretical potential were very intensive. Eight different names of çöğen from the same root, which is known as “çevgan” in Turkish literary and Asia Minor culture, can be seen in different Turkish dialects. Çöğen, can be seen to be played in many old civilizations, which were well established in Turkish states such as Karahanid State, Ghanznavid State, Great Seljuk Empire, Babur Empire, and Ottoman Empire. Like other civilizations, class concerns of this game are present in these are Turkish states. However class concerns are not seen in this game’s character, which has been played till present day in Central Asian Turkish communities. Even though it has not been played as extensive as the other traditional Turkish riding sports, it has been played by Turks as much as the other places that were attributed as the origin of this sport. Even the traditional “çevken” style, which was played in Central Asia at the and of 20th century, cannot be seen in any other place or society in the world.

For the first time, this game was played in Yenisey and Issık Köl in 841 and 946 respectively and in all other Turkish states there after. Although records about çöğen were found in major Turkish literary records, medical books, this game can not be seen in Turkish mythology. Same authors put mythology before major literary records. With the declining role of the horse, it was noted that çöğen lost its many functions, which it had previously executed in Turkish societies. Consequently, the game was played less and less and was slowly being forgotten. Polo played in İstanbul by the British in 1912, was not played in Turkey since. It was recorded that this game was played in Frunze (Bişkek) with the name of “çevken” in 1972. Today, it is played in Southern Turkistan and known as “çevken”, “gil-git” or “pulu”. With its modern name, “polo” is continued to be played by wealthy high-class society. 



In 2103 "Polo" or "Çöğen" is in the list of Intangible Cultural Heritage UNESCO, by Azerbaijan Turks proven as Turkish national sport.

Hindistan'da Polo oynayan Türkler

İskit -Türk

Gûy u Çevgân öyle tahmin ediyoruz ki çok eski târihî bir geçmişe dayanan bir Asya Kıt‟ası oyundur. Evliyâ Çelebî, Anadolu‟da seyâhat ettiği esnâda, seyrettiği bu oyunu Seyâhatnâmesi‟nde ayrıntılı bir şekilde anlatır. Bu oyunu Eyliyâ Çelebî‟nin Seyâhatnâmesi‟nde okuduğumuz zaman Gûy u Çevgân‟ın bu günkü Batıdan modern hale getirilerek dünya yayılmış birçok oyunun da menşei olduğunu görüyoruz. Bu bakımdan Evliyâ Çelebî Seyâhatnâmesi, hem dünya kültürü hem de millî kültürümüz açısından çok ehemmiyetli bir eserdir. Bunun farkına ilk defa Batılılar vardılar. Biz maalesef, hâlâ gereği kadar bunun farkına varamadık.


“Gûy u Çevgân “ Orta Çağda çok meşhûr bir oyun. Bu oyunda topa “gûy”, topu çelmeye yarayan ucu eğri sopaya da “çevgân” adı verilmiştir. Çevgân; çelmek, çevirmek kökünden gelir. Tahminen Türkçe‟den Farsça‟ya geçmiştir. 


Oyuncular, iki taraf olup atlara binerek ellerindeki çevgânla gûyu, karşı tarafın iki direk arasındaki kalesinden geçirmeye çalışırlardı. Bunu başaran taraf, oyunu kazanırdı. Mutasavvıf şâirler, bu iki kelimeye çoğu zaman dînî  ve tasavvufî anlam yükleyerek Gûy u Çevgân adlı mesnevîler yazmışlardır. Sonradan çevgâna Türkler “savlecan” adını vermişlerdir. Bu oyunun kaynaklarda bazen “cirit” oyunu ile karıştırıldığını görüyoruz.


Evliyâ Çelebi‟nin yukarıda anlattıklarından şu sonuçlara varıyoruz:

1. Bu gün bildiğimiz kadarı ile bu oyun, Asya Kıt‟ası‟nda oynan çok eski bir tarihi geçmişe sahiptir.

2. Bu oyun, atlar üzerinde biner kişilik kalabalık bir oyuncuya sahip iki takım arasında oynanmaktadır.

3. Taşlar ve direklerden oluşan kalelerden meydana gelen meydanda atların üzerinde çevgân yada gobâl  denilen kalın değnekler ve insan kellesi kadar bir ağaç topla oynanmaktadır. Bu ağaç topu rakibin kalesine  atanlar gâlip gelirlerdi.

4. Yenilen takım, gâlip gelen tarafa büyük bir ziyâfet verirdi.

5. Zaman zaman iki taraf arasında kıran kırana yapılan çekişmede ve ağaç topu kapmada büyük bir meydan   savaşı olup kanlar dökülürdü.

6. Bu oyunun amacı ata iyi bir binici olma ve pehlivan gibi kuvvetli olmayı gerektiriyor. Güçlü ve kuvvetli olanları  savaşa hazırlayan bir oyun.

7. Zaman zaman ağaçtan toplar kırılır, ara sıra da çevgân atların ayağına değen ağaç toplardan atların ayakları  sakatlanır. Bu yüzden atları öyle terbiye ederler ki kedinin fareyi gözlediği gibi çevgân atları da ağaç topu öyle  takip edip gözetirler.

8. Oyunu sözleşerek mesele beş kere veya on kere olmak üzere oynarlardı.

9. Bu oyun klasik edebiyatta işlenmiştir. Özellikle tasavvufi mesnevilerin konusu olmuştur. Bu da klasik  edebiyatta yer alan konuların bir çoğunun hayali olmayıp hayattan alındığını göstermektedir.

10. Evliya Çelebi‟nin verdiği bu bilgiler dışında başka bir kaynağa ulaşamadığımızdan dolayı bu bilgilere göre  bu gün batıda ortaya çıkıp dünya yayıldığı sanılan birçok oyunun menşei olduğunu tahmin etmekteyiz.

11. 11. Yezîd, çevgânla Hz. Hüseyin‟in kesik başına vurduğundan dolayı bu oyun Hz. Hüseyin‟i şehît  edilmesinden sonra İslâm dünyasında yasaklanmıştır.

12. Bazı kaynaklarda bu oyunun cirit oyunu ile karıştırıldığını görüyoruz.

EVLİYÂ ÇELEBÎ SEYÂHATNÂMESİNDE GÛY U ÇEVGÂN OYUNU
Prof.Dr.Turgut Karabey
Erzincan Üniversitesi,2012

Türk Memluklu "Polo Sopası Tamgası" için bakınız:

Memluk Türkleri'ne ait Polo Sopa Tamgası  ile Sakalar'a ait At Başı Toka arasındaki benzerlik

At Başları Şeklinde Bronz Toka, MÖ 10.-5.yy

Saka Türkleri - Tagisken Kurganı ; Orta Asya / Batı Sibirya

Aynı stili Urartu coğrafyasında görüyoruz.

ancak bu Urartulara değil Sakalara ait.

At Başları şeklinde Ayna Sapı, MÖ.8.-7.yy - Doğu Anadolu/Türkiye

 Boston Müzesi'nde

Urartular eklemeli dil ailesine mensuptur.

Her yaştaki ata ayrı ayrı kelime üreten, ekipmanlarını icat eden Türkler

Çevgân oyunu, Selçuklularda özellikle sultanların zevkle ve yaygın olarak oynadıkları oyunlar arasında  yer  almaktadır. Sultanların yanı sıra emirler ve askerlerin de savaş dönemleri dışında ve her an savaşa hazırlıklı  olabilmek amacıyla oynadıkları oyunlardan biridir. Bu da bize eski dönemlerde görülen savaşa hazırlık uygulamalarının İslamî dönemde de devam ettiğini gösterir. Sultan, emîr ve askerlerden başka halkın da çeşitli  vesilelerle çevgân oynadıkları görülür. Hükümdarın çevgânını taşıyan ve saray hizmetlileri arasında yer alan  çevgândâr isimli resmî bir görevli de bulunmaktadır.


Büyük Selçuklu Devleti’ne en parlak dönemini yaşatan  Sultan Melikşah’ın çevgân oynamasından anlaşılan o ki Sultan Tuğrul Bey ve Sultan Alp Arslan da çevgân  oyununu biliyorlardı. Büyük Selçuklu Devleti’nin üçüncü sultanı olan Melikşah, çevgân oyununda  ve at  binicilikte hem çevik hem de atiktir. Sultan Melikşah, Bağdat’ı ilk ziyaret ettiği mart 1087 tarihinde burada çevgân  oynamıştır.Sultan Melikşah’ın oğullarından  ve Büyük Selçuklu Devleti’nin son sultanı Sencer de çevgân oyunu  oynayan Selçuklu sultanlarındandır. Hatta bir gün çevgân oynadığı sırada, atının sürçmesi üzerine attan  düşmüştür. Sultan Sencer’in durumuna uygun olarak dönemin şairlerinden Mu‘izzî bu hadise üzerine bir rubaî  söylemiştir.


Melikşah’ın diğer oğullarından ve Selçuklu tahtına oturmuş olan Berkyaruk ve Muhammed Tapar’ın da çevgân  oyununu bildikleri ve oynadıkları muhakkaktır.  Ayrıca bu oyunu sadece sultanlar değil emîr ve askerler de  oynarlardı ki böylelikle her daim savaşa hazır olurlardı.


Büyük Selçuklu Devleti’nin bir kolu olan Irak Selçukluları’nın sultanlarının da çevgân oyununu bildikleri ve  oynadıkları görülmektedir. Ancak bu dönemde çevgân oyununda sultanlardan çok emirler ön plana çıkmıştır.  Irak Selçuklu Devleti’nin önemli emirleri arasında yer alan Hasbeg Belengerî, at biniciliği ve çevgân oyunundaki  maharetleri ile hem Büyük Selçuklu Sultanı Sencer’i hem de diğer emîrleri kendine hayran bırakmıştır.


Çevgân, Anadolu’da başta Selçuklu sultanları olmak üzere, halk arasında da oynanan oyunlar arasındadır.  Devrin meşhur mutasavvıfı Yunus Emre, Dîvân’ında çevgân ile ilgili benzetmeler yapmaktadır. Bunun yanında  Türk minyatür sanatı, edebî metinler, temel eserler ve divan edebiyatında çevgâna dair izler bulabilmek mümkündür. Bu da bu oyunun Anadolu’da halk arasında yaygın olarak bilindiğini göstermektedir. Esasında erkekler tarafından oynanabilecek bir oyun olarak görünse de Türk kadınlarının da bu oyunu erkeklerle beraber  ve onları zorlayacak kadar ustaca oynadıkları bilinmektedir.



SUAT KAYMAK, 2013

_________________

"The Chinese encountered jiju or polo, during their wars with the Turks during the Tang Dynasty. Obeserving the excellent horsemanship of the Turks, the Chinese adopted polo as part of the training of the cavalary. Polo was also played in India, where it was known as sagol kangjei. "

Sports and Games of Medieval Cultures
Sally E. D. Wilkins

Tapınak Tepesi (Haram al-Sharif),

Kudüs Kuzey Kapısı'nda Memluk-Türk Hanedan Sembolü, 1340 /link

The polo stick emblem of a polo-master in the Mamluk-Turks

court flanks the dedicatory inscription on the south façade of the madrasa al-Almalikiyya from 1340.

North Portico of the Haram al-Sharif.

"Polo is believed to have been introduced into India when the marauding Huns swept down the Himalayan  passes and settled in the Punjab and Rajasthan leaving their blood in the Rajput and Punjabi peoples."

Colonial Cousins: A Surprising History of Connections Between India and Australia , Joyce P. Westrip,Peggy Holroyde

______________

It is supposed by writers of the ninth and tenth centuries, to have been practised in very early ages, and well known throughtout the East when Prince Sıa’vesh with a select band of seven Iranian or Persian heroes, (about 600 years before Christ), astonished AFRASİA’B king of TURAN of SCYTHİA, by his equestrian skill and the decterity which he displayed at a memorable game, performed to the sound of drums and trumpets, and described with much animation by Firdausi.


Dara or Darius willing to insult Alexander (who had witholden his portion of the tribute exacted by former Persian kings, and had declared that he would resist the demand by force of arms) sent him if he may credit the historian Tabri, a ball and a chugan, as instruments of sport, better suited to his youth and  inexperience than warlike occupations.(1- And he sent to him a chugan and a ball an done kefiz (or considerable measure) of the grain kunjud. MS.Tarikh-i Tabri The great quantity of kunjud or sesame seed (called in Arabick somsom and in Hindustani til) implied the numerous soldiers whom Darius would bring against Alexander should the tribute be witheld. This significant present reminds us of the bird, Mouse, frog and five arrows, sent by the Scythians to a Persian Monarch, the predecessor and namesake of Darius as we learn from Herodotus, History shows that similar tokens were used on many other occasions to express insult and defiance.)


Travels in Various Countries of the East: More Particularly Persia, vol I Sir William Ouseley

AFRASiYAB is in Turkish ALP ER TONGA

Safavids are Turkish Dynasty not Persian!
"the Safavids was Turk, Turkic in their ethnic origins. And indead spoke Turkish as a language of daily life." 
Victoria Holbrook - Ohio State University



SAFEVİ DEVLETİ TÜRK DEVLETİ'DİR, 
İRAN (FARS) DEĞİL!
ŞAH İSMAİL TÜRK'TÜR
Şah İsmail'in annesi Alemşah Halime Begim Akkoyunlu hükümdarı Uzun Hasan'nın kızıdır. Akkoyunlu Hanedanı Oğuz Kağan'ın oğlu Gök Han'ın soyundan geldikleri ve Bayundur boyuna mensup olduğu bilinir.

"Çaldıran Savaşı İki Türk Devletinin, Tarihin En Kanlı Kardeş Kavgasıydı"
video

NE KADAR İÇLİ DIŞLIYIZ...

- Osman Bey'in babası Ak-Koyunlu aşiret reisi Kutlu Bey, annesi ise Trabzon-Rum İmparatorunun kızı Despina   Hatundur (AK-KOYUNLU DEVLETİNİN KURUCUSU KARA-YÜLÜK OSMAN BEYİN HAYATI VE FAALİYETLERİ (?—1435) Ar. Gör. İlhan ERDEM: link)

- KARA YÜLÜK OSMAN BEY AKKOYUNLULAR HANEDANI KURUCUSU, TORUNLARI HATİCE HATUN UZUN HASAN İLE KARDEŞ

- ŞEYH CÜNEYD'IN ATASI FİRUZ ŞAH ya da ZERRİN KÜLAH-KIRMIZI KÜLAH LAKAPLI TANINAN BİR ŞAHIŞ,   LAKİN İRAN VE YA KÜRT KÖKENLİ DEMELERİNE RAĞMEN KIRMIZI ŞAPKALI/KÜLAHLI ONUN BAŞKURT  TÜRKLERİNDEN OLMA İHTİMALİNİ GETİRİR. HZ.ALİ SOYUNDAN GELDİĞİ SÖYLENİR. ALEVİLERE  SONUÇTA KIZILBAŞ DENİLİRDİ.

- ŞEYH CÜNEYD İLE AKKOYUNLU HATİCE HATUN, OĞLU ŞEYH HAYDAR

- DESPİNA BABA TARAFINDAN V.BAGRAT'A (GÜRCÜ KRALI IX DAVİD'IN OĞLU) DAYANIR. BAGRAT NE GÜRCÜ NE DE ERMENİDİR.! DESPİNA ANNE TARAFINDAN TRABZONLU I.ALEKSİOS KOMNENOS'A DAYANIR.
(Kİ, TRABZON'DA KIPÇAK TÜRKLERİ DE VARDI. HIRİSTİYAN DİĞER MİLLETLERLE KARIŞTI. KAYNAK: DOĞU KARADENİZ KIPÇAKLARI Prof.Dr.İbrahim TELLİOĞLU /PDF)

- I.ALEKSİOS KOMNENOS İSE I.ANDRONİKOS KOMNENOS'UN TORUNUDUR.

I.ANDRONİKOS KOMNENOS İSE IRENE DUKAİNA'NIN TORUNUDUR, ISAAKIOS KOMNENOS'UN OĞLUDUR

- ISAAKIOS KOMNENOS ISE ALEXIAD'I YAZAN ANNA KOMNENE'NIN DE BABASIDIR. TRAK ASILLIDIRLAR.

- IRENE DUKAINA 'IN BABASI İSE  IV.ROMANOS DIOGENES'IN GENERALİ ANDRONİKOS DOUKAS'TIR. ANDRONİKOS DOUKAS İSE 1071 DE MALAZGİRT MEYDAN MUHAREBESİNDE KOMUTANLIK YAPMIŞTIR.   DÜKAS HANEDANLIĞI

- ALEKSİOS KOMNENOS'UN ATASI VIII MİHAİL PALEOLOGOS İSE ANADOLU SELÇUKLU HÜKÜMDARI   II.İZZEDDİN KEYKAVUS'A SIĞINMIŞTIR.

- ROUSSEL DE BAİLLEUL DÜKAS HANEDANINI İMPARATORLUĞA GETİREN, BİZANS'A İHANET EDEN  KİŞİDİR. NORMAN SOYLUDUR. MS.912 YILINDAN İTİBAREN NORMANDİYAYA YERLEŞEN FRANK VE  İSKANDİNAV KARIŞIMI HALKTIRLAR. 11.YÜZYILDA İNGİLTERE'Yİ FETHETTİLER.

- AKKOYUNLU UZUN HASAN İLE DESPİNA HATUN, KIZI ALEMŞAH BEYİM SULTAN

- ŞEYH HAYDAR, İLE ALEMŞAH BEYİM SULTAN, OĞLU

- I.İSMAİL, İLE KARAKOYUNLU MUSULLU ya da ŞAMLU TAÇLI BEGÜM, OĞLU

- I.TAHMASB, İLE TÜRKMEN KÖKENLİ MUSULLU SULTAN BEGÜM, OĞLU MUHAMMED HÜDABENDE, OĞLU

- I.ABBAS ya da BÜYÜK ABBAS (1571-1629)

PİETRO DELLA VALLE'NİN 1918 DE YAZDIĞI KİTAPTAKİ SAH'H ABBA'S'IN DA TA KENDİSİDİR.

___________________

It was played with the longhandled mallet called chugan, which Persian word came to signify also the game played with it. This is the instrument referred to in the "Thousand and One Nights" and among various earlier passages where it occours is the legend told by the Persian historian of Darius insulthing Alexander by sending him a ball and mallet (gui ve chugan) as a hint that he was a boy more fit to play polo than go to war. When this tale finds its way to Scotland, in the romance of King Alisaunde, these unknown instruments are replaced by a whipping-top, and Shakespeare has the story in the English guise of a newer period in the scene in "Henry V" : " What treasure, uncle?" - "Tennis-balls, my liege."

The study of games
Elliott M. Avedon, Brian Sutton-Smith

___________

The steppe peoples were well-known for their proficiency with horses - the Huns and Mongols were famous for it - and horseback riding and racing were popular (and practical) pursuits. One of the earliest sports in the region developed out of this proclivity: polo, probably first played in nearby Persia (he does not say "by persians" but named the country-SB) in the last couple of centuries B.C.E.

Like many games, polo was a form of simulated warfare, sometimes played with as many as 100 horseman on each side. The "game of kings" - in Persia it was almost exclusive to the nobility - spread across Central Asia as far west as İstanbul and as far east as Tibet, where the word pulu for ball gave the sport its name, later corrupted by the British (who discovered it through India) into polo.

Bill Kte'pi - Independent Scholar
Encyclopedia of Play in Today's Society
ed:Rodney P. Carlisle

"Do the Englishmen know, what their favorite polo game (on horses and with sticks) was popular in Altai before the Great Movement of Peoples? They drove not a wooden ball, but a head of the enemy bound in a leather bag. Türks have not forgotten this game, as well as many other ancient games."


Murad Adji - Turcolog/Russia (link ro read)

and more about Kipchak Turks in his website 

Atla ilgili ekipmanlar - Kremlin Müzesi
Osmanlı Dönemi

Mayıs 2016 - Turfan'da 2800 yıllık Polo/Çevgen/Çögen buluntusu- link ya da link

________________________

________________________