TARİH VE ARKEOLOJİ: Anadolu ve Orta Asya Türk Mezarlarında Motif Benzerliği

15 Aralık 2014 Pazartesi

Anadolu ve Orta Asya Türk Mezarlarında Motif Benzerliği

ERZİNCAN ÇAYIRLI İLÇESİ MEZARLARINDA KUŞ MOTİFİ

The Bird Ornament in Gravestones of Çayırlı County, Erzincan

Prof. Dr. Halit ÇAL

Gazi Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Sanat Tarihi Bölümü Öğretim Üyesi

Erzincan ili Çayırlı ilçesine bağlı Başköy, Çilhoroz, Sarıgüney ve Verimli köylerindeki 15 mezarda 20 tane kuş figürünün yer aldığı kompozisyon yer alır. Ayrıntılar verilmez, işçilikleri basittir. Bunların dokuz tanesine kuşlar ağaç üstündedir. İki örnekte karşılıklı iki kuş yer alırken diğerlerinde kuşlar tektir. Bunlardan sadece yedisinin tarihi bellidir, tarihler 1898-1960 yılları arasındandır. Orta Asya’da hazırlık kültürlerinden beri kurganlarda kuş figürleri bilinir. Mezar taşlarında ise kuş figürü bulunmasının erken örnekleri Göktürkler devrindendir.

Anadolu’da 13-15. yüzyıldan 30 mezar taşında kuş figürlerine yer verilmiştir. Orta Asya’ya atıfla bunlar genellikle ölünün ruhunun sembolü olarak kabul edilmiştir. Döneminin bazı kaynaklarından Ortaçağ Türkiye’sinde de kuşların ölünün ruhu olarak kabul edilmesi anlayışının devam ettiği anlaşılmaktadır.

Günümüzde bu mezarların yapıldığı köylerde, kuşların mezar taşlarına neden yapıldığı sorusuna cevap bulunamamaktadır. Ancak 19. yüzyıl Osmanlı mezar taşlarında ve günümüzde halk arasındaki sözlü gelenekte ölenler için gibi cennete gitti ifadeleri kullanılmaktadır. 16. yüzyıldan itibaren Türkiye’de şehirlerdeki mezarlarda kuş figürleri görülmez. Örneklerimiz bu geleneğin köy mezarlarında 1960’lı yıllara kadar sürdüğünü göstermektedir.

On the 15 graves in Basköy, Cilhoroz, Sarıgüney and Verimli villages of Erzincan city, 20 figurative birds can be seen. There are no details. Their craftsmanship is easy. On nine of them, birds are on trees. When others have one bird, the two samples represent two birds. Seven of them can be dated to 1898-1960. The early bird figures on the gravestones are from the Gokturks' period. In Anatolia, between 13th-15th century, 30 gravestones have bird figures. In connection with the Middle Asian culture, they represent the souls of the dead.

From some sources of the era, it is understood that the birds were believed to represent the spirits of the dead. But it can't be answered why the birds are still represented on the gravestones today. On the Ottoman grave stones of the 19th century the words can be read for the dead as: "He (or) she flew away like a bird and went to heaven". Today; this tradition still lives within the oral culture. City gravestones since 16th century don't represent birds. Our samples show that this tradition continued until 1960's in village cemeteries.

pdf: