ERATOSTHENES

ERATOSTHENES ( MÖ.276-MÖ.194)

Arşimet'ten sonra en büyük öncülerden biridir Eratosthenes. Geniş bilgisi, pek çok konularda yazdığı kitaplarıyla daha yaşam döneminde ün kazanan Eratosthenes, İskenderiye Kütüphanesi'nin de 2.yöneticisiydi. 

Arzın küresel olduğunu ileri süren, güneşin dünyadan uzaklığını 92 milyon mil olarak hesaplayan da odur. (Gerçek uzaklık 93 milyon mildir!)

Eratosthenes özellikle coğrafya alanındaki çalışmalarıyla tanınırdı. ama onu bilim tarihinde unutlmazlar arasına sokan asıl başarısı, arzın çevrel çemberinin uzunluğunu belirleme çalışmasıdır.

Asıl amacı güneş ile Ay'ın boyutlarını belirlemek, dünyadan uzaklığını hesaplamaktı. Ama bunun için öncelikle arzın büyüklüğünü bilmesi gerekiyordu. hiç bir optik araç yoktu, gözlemsel bilgi ve geometrik kurallar gerektiriyordu. Örneğin: Arzın küreselliği, daire çemberinin 360 derece olduğu, güneş ışınlarının yer yüzüne paralel düştüğü, vb.

Bilindiği gibi yer yüzeyi düz değil, eğmeçlidir. Bu nedenle gün ortasında güneş değişik yüksekliklerde görünür. bu gözlemi dikkate alan Eratosthenes yaklaşık aynı boylam ve üzerine düşen iki yer seçer. Bunlardan biri Syene (bugünkü Asvan barajına yakın bir kasaba) , diğeri dönemin en ünlü bilim merkezi İskenderiye kenti idi. Syene'de yaz ortasında güneş öğle vakti tam tepede bir konumdadır ; öyle ki , dik duran bir direk gölge düşüremediği gibi , derin bir kuyu dibinden bakıldığında, güneş görülür. İskenderiye'de ise durum değişiktir. Syene'nin yaklaşık 514 mil kuzeyinde bulunan bu kentte güneş ışınları hiç bir zaman dik düşmez. 

Eratosthenes bu verilere dayanarak İskenderiye'de güneş ışınlarının arzın merkezine dik inen bir dooğru üzerinde oluşturduğu açıyı ölçer. Adı geçekn iki yerin arzın merkezinde oluşturdukları açıya eşit olan ve iki yer arasındaki mesafeyi temsil eden bu açı yaklaşık 7,5 derecedir. Her daire çemberi gibi yer kürenin çevrel çemberinin de 360 derece olduğunu varsayan Eratosthenes basit bir orantı işlemiyle bu çemberin 24.670 mil olduğunu hesaplar. (doğrusu 24.870 mildir !) Bu kadarla da kalmaz , 60 millik bir hatayla arzın çapını da belirler.

Teknolojinin henüz bazı basit el araçlarının ötesine geçmediği bir dönemde bu türden sonuçlara ulaşma gerçekten olağanüstü bir zeka ve imgelem gücü demekti.

Eratosthenes'in azımsanamayacak bir başarısı da ,o zaman bilinen dünyanın haritasını çıkarmasıdır. Harita İngiliz adaları dahil Avrupa, Afrika ve Asya anakaralarını kapsıyordu. Küresel bir yüzeyi düz kağıt parçasına çizmek kolay değildi. Tıpkı bir portakal kabuğunu masa üzerine dümdüz yerleştirmek gibi. Eratosthenes enlem paralelleriyle boylam meridyenlerini kullanarak oldukça duyarlı ve güvenilir bir projeksiyonla güçlüğün üstesinden gelmişti. Yaptığı harita yüzyıllarca denizcilikte ve başka alanlarda kullanıldı.

Hint ve Atlas okyanuslarındaki gelgit devinimleri arasındaki yakın benzerliği göz önüne alarak iki okyanusun aslında birleşik olduğunu, üç anakaranın (Avrupa-Asya ve Afrika) da bir ada oluşturduğunu ileri sürer. Kimi kaynaklara göre de Atlantik ötesi yeni bir anakaranın varlığından bile söz etmiştir. Ona göre okyanusun öte yakasında bilinen dünyayı dengeleyen bir başka dünyanın varlığı büyük bir olasılıktı.

Roma yönetiminde zamanla İskenderiye'deki parlak bilim meşalesi sönmeye yüz tutar. O dönemin bilim öncülerinin son temsilcisi Hero'nun matematik, fizik ve teknolojideki başarılarını, kendisinden 300 yıl önce yaşamış Eratosthenes'e borçlu olduğunu söylemiş olması ,büyük bilginin bilim dünyasındaki kalıcı etkisini yansıtmaktadır.

Eratosthenes 81 yaşında öldüğünde en küçük bir mal varlığı yoktu. Ama bıraktığı dünya doğduğundaki dünyadan bilgi birikimi ve araştırma yöntemi bakımından çok daha zengindi.

Bilimin Öncüleri - Cemal Yıldırım
Tübitak Yayınları

Carl Sagan - Cosmos
İngilizce kısa öz anlatım:

Roman fresco globe 50 A.D.

In the year 1900 there was found in a villa at Boscorcale not far from Pompeii, an interesting fresco, this being acquired by the  Metropolitan Museum of New York in the year 1903. It has been referred to as a sundial, but was clearly intended to represent, in outline, a globe exhibiting the prominent parallels and a certain number of the meridians.

Terrestrial and Celestial Globes

Their History and Construction including a consideration of their value 

as aids in the study of geography and astronomy vol I (page 22-23)

by Edward Luther Stevenson 

Trajan Çeşmesi  MS.2.yy- Efes

SANA NASIL DAVRANILMASINI İSTİYORSAN SEN DE ÖYLE DAVRAN,

SÖYLEDİĞİM BİR ÇOK SÖZ İÇİNDE ,

BİR TEK BUNU BİLİR İNSAN.

TRAJAN
SB.

ERATOSTENES 

Adım Eratostenes ,MÖ 273 de Libya’da doğdum. 
Tüm yaşamımı İskenderiye’de geçirdim.
Efesli Zenodotus’tan sonra İskenderiye kütüphanesinde çalıştım. 
Bir matematikçi olarak bir çok soruya cevap aradım.
Dünyanın küre olduğunu ve Güneş ile Dünyanın mesafesini ölçtüm. Benim ölçümlerim 148 milyon kilometre dedi. 
Gerçeği ise 149 milyon kilometreydi.
Güneş ile Ayın büyüklüğünü hesaplamak istiyordum, bunun için de Dünyanın büyüklüğünü bilmem gerekiyordu. 
Hiçbir optik aracım yoktu.
Güneş ışınları paralel olarak Dünyaya düşüyordu. 
İskenderiye ile Asvan (Siene) şehrinin arasında güneş ışınları, aynı saatte nasıllar diye baktım,paralellerle amacıma ulaştım.
Çemberi 39 bin kilometre olarak yazmıştım. Yine 1 farkla kaçırmıştım. 
Bir çok haritalar yaptım, hatta okyanus ötesinde bir kıta var bile dedim.
Anlattığım tüm bilimsel çalışmalar, dünyanın karanlık çağlarında raflarda kaldı ve bir kısmı bağnaz insanlar tarafından yakıldı. 
Böylece 2000 sene önce tüm cevaplara sahip iken , insanoğlu ancak 500 yıl önce tekrar uyandı.
Hayal gücününüzü ve merakınızı asla kaybetmeyin, bilime, ilime önem verin, destek olun, Dünyayı feth edin. Adınızı ölümsüzleştirin.


SB.
İlköğretim öğrencileri için yazdığım şiir.

Zenodotus - Homer - Helen

* * *