Yer İsimlerinin nasıl Türk'ten çıkıp yabancılaştırıldığı ve Türk adının nasıl silindiği ile ilgili bir araştırma....
TARXAN - İNDİ LERMONTOV ŞƏHƏRİ
Penza torpağı tatarların, çuvaş və mordvalıların ilk vətənidir.
Vaxtilə Volqa və Don çayları arası vadidə bu kənd Penza quberniyasının Çembar (Çəmbər) dairəsinə məxsus idi.
Pyotrun vaxtında bu mülk çar sarayında şərəfli süfrəçi (stolnik, masabəyi) ünvanlı Mixail Arqamakova mənsub idi. Kənd sonra çarın ana babası Narışkinlərə keçir. Məhz onların dövründə Tarxana rus kəndliləri köçürülməyə başlamışdı.
Rusiyanın adlı-sanlı nəsillərindən olan Stolipinlərin mülkü olduqdan sonra Tarxan rus şairi Mixail Lermontovun ana nənəsinə (qızlıq familiyası Stolıpina) cehiz olaraq verilir. Və beləliklə mülk Arsenevlərə keçir.
Qədim Moskva zadəganlarından olan Arsenevlərin özünün də türk (bulqar) əsilli ruslardan olduğunu nəzərə almaq lazımdır.
(Arsenevlər soyu 1389-cu ildə xristianlığı qəbul edən qızıl Orda əyanı Arslan Murzadan başlayır) Tarxan adı burada anadan olmuş. Mixail Lermontovun (1814-1841) şərəfinə 1944-cü ildə dəyişdirərək Lermontovo adıyla əvəz edilmişdir.
Lermantov qabaqcıl rus şairlərindən biri idi. Coşqun ruhlu şeirlərinin bir çoxu Qafqaza, onun gözəlliklərinə və yerli xalqların azadlıq müharibəsi aparan mücahidlərinə həsr edilmişdir. Dostu Rayevskiyə məktubunda türk dilini öyrənməyə başladığını, bu dili bilməklə nəinki Qafqazda, habelə Asiyada keçinmək mümkün olduğunu deyərək türk dilinin mövqeyini düzgün qiymətləndirmişdi.
Tarxan, Tarkan hunlardan, xəzər, bulqar və b. türk və monqol xalqlarında təltif, rütbə, titul bildirirdi . Qədim Rusda Qızıl Orda hakimiyyəti dövründə tarxan torpaqları, mülkiyyəti var idi. Bu mülklər feodalın özü kimi (tarxan) toxunulmaz sayılır və dövlət vergilərindən azad idi. Radlova əsaslanaraq etimoloq Fasmer də tarxan sözünün qədim türkcə tarkan "rütbə" (ləyaqət) demək olduğunu göstərir.
Odur ki, geniş yayılmış Tarxan yer adları vaxtilə həmin torpaqların Tarxan torpaqları olduğunu göstərməkdədir. Rus soyadları (həmçinin erməni, gürcü) içərisində "tarxan"la əlaqədar soyadlarının varlığı da tarxanların ruslarda xüsusi təbəqə olduğunu bildirməkdədir.
TEMİR YÜREK. TEMEREK. TEMİRYUK
Aşağı Kuban boyunda yerləşən Temerek (Temir Yürek) qalasının daha əski adı Tarkhan olmuşdur, deyə məşhur araşdırmaçı Kırzıoğlu yazır.
Bu qədim şəhərin daha yeni adı isə Övliya Çələbinin göstərdiyinə görə оnun əsasını qoyan Temeruk bəyin adındandır. Kiçik Kabarday bəyi olan Temiruk (N.Baskakov onun adının "demir ok" demək olduğunu göstərir) bu yerlərin sultanı olmuş İnalın nəticəsidir. Övliya bu qalada qonaq qalmış, Temeruk qızlarının gözəlliyini tərif etmişdir. Həqiqətən, vaxtilə Temerük bəyinin qızı Küçənək xatun da öz gözəlliyi ilə ad çıxarmış və çar gəlini olmuşdu.
Temerük Astarxan xanlığının işğalından sonra Temerük Qafqazları, xüsusən onun şimal bölgələrinin istila edən İvan Qroznıya sığınmaq istədi. Qafqazda tayfalararası ziddiyyətlər dərinləşirdi. Bu ərəfədə Temerük Qazı Qumuq şamxalının basqınlarından qorunmaq üçün əmioğluları Kapkılıcı, Besleney bəy, Sibok Atsimgök və onun oğlu Kudadek ilə Tenetşik və Tutarukdan ibarət bir heyəti Moskvaya göndərdi. Bunlar Rusiyaya öz sədaqətlərini ifadə etmək üçün xristianlığı qəbul etdilər.
Bunun ardınca da Temerük öz oğulları Saltanik və Mamstürükü, Saltmanı, qızını və qardaşı oğullarını əmniyyət tədbiri olaraq çar İvan Qroznının hüzuruna göndərmişdi. Çar qayınları tezliklə sarayda yüksək mənsəbə çatır; onlar knyaz Çerkasskilər soyadının əsasını qoyurlar. Temirükün qızı Küçənək toydan əvvəl xristianlığa gətirildi. О tarixdə Mariya Temiryukovna deyə yad edilir.
Qala digər bir ibrətamiz hadisə ilə də məşhurdur. Osmanlı padşahı II Bəyazidin öz vəliəhdi Səlimlə münaqişəsi zamanı şahzadə canını götürüb Qara dənizin bu biri üzünə qaçır, gəlib Temirükə siğinir. Vəfalı Temirük bəy ona dost olub 3 il gözdən düşmüş şahzadəni gözü üstündə saxlayır, onu heç zaman tərk etmir. Sonra Sultan Səlim özü taxta-taca sahib olarkən Temirükün yaxşılığını unutmur, hər zaman onu diqqətində saxlayır.
Övliya Çələbi bu qaladan keçərkən qapısı üzərindəki yazını da oxumuşdu:
Emr eder Sultan Cihan
Yapmağa Temerekde bir darul-aman.
Değerli Prof.Dr.Minexanım Nuriyeva-Tekleli 'nin araştırması pdf olarak / kendi sitesi
....
Türk yer adları sempozyumu bildirileri – 1984
1984 de yayınlanan bu bildiride; 1938 den itibaren, günümüzde de devam eden bir şekilde sistematik olarak; İlçe, belde ve köy isimlerinden Türk kelimesi, Orta Asya'dan itibaren kullanılan Türkçe yer adları, Türk kültlerinin adları, Boyların ve Önemli Türk büyüklerinin adları nasıl yok ediliyor.. Hem de 1984 de Kültür ve Turizm Bakanlığı tarafından hazırlanan ve Başbakanlık Yayınevi tarafından hazırlanmış olan bir bildiride her şey açıkça ortaya konmuş. Günümüzde de bunun devam ettiğine şahit oluyoruz.
