TARİH VE ARKEOLOJİ: Ayasuluk Kalesi ve St.Jean Bazilikası

AYASULUK (SELÇUK) KALESİ

Ayasuluk Tepesi’nin en yüksek yerine inşa edilmiş olan iç kale Selçuk İlçesi’nin başına konulmuş bir taç gibidir. Görülen kale duvarları Bizans, Aydınoğulları ve Osmanlı dönemlerine aittir. Dış surlarda olduğu gibi moloz taş ve devşirme malzeme ile inşa edilen iç kale sur duvarları, 15 kuleyle güçlendirilmiştir. İç kalenin biri batıda diğeri doğuda olmak üzere iki girişi vardır. Batı kapısı dıştaki duvarlarla korunmuştur. Kale içinde kapıların yakınında tonoz örtüleri sağlam kalabilmiş ancak üçünün kazıları yapılmış beş adet sarnıç yer alır. Merkezi kısmın güneyinde tek kubbeli ve minaresi kısmen sağlam kalabilmiş cami (Kale Camii) vardır. Üstte, batıda Türk Çağı’na ait kale hamamı son yıllarda kazılmıştır. En üstte beşik tonozla örtülü bir başka sarnıç da, eski bir bazilika yapısının ayakta kalabilmiş bölümdür.

Son yapılan kazı ve araştırmalarda Türk Dönemi’nde sarnıç haline getirilen tonozlu yapının aslında Bizans Dönemi’ ne ait bir bazilikanın doğu (apsis) bölümü olduğu kesinlik kazanmıştır. Sarnıç haline getirilirken üstü tonozla kapatılmış ve orta kısmı bir sütun ve iki kemerle desteklenmiştir. Yağmur sularıyla beslenen sarnıç yanındaki hamamın su gereksinimini karşılıyordu. Nef bölümü tamamen yıkık olan bazilikanın apsisin duvarları 1.10 m. kalınlıktadır. Düzgün tuğla hatıllı taş duvarlar, yapı sarnıç haline getirilirken içten desteklenmiş ve güçlü bir kırmızı harçla ile sıvanmıştır. Yapının inşa edildiği kayalık, platform tepenin en yüksek noktasıdır. İnanışı göre, St. Jean doksanlık bir ihtiyar iken Ayasuluk Tepesi’nin en yüksek noktası olan burada İncil’ ini yazmış ve dua etmiştir. Belki buradaki bazilika da onun anısına (St. Jean için) inşa edilmiş olabilir.

Kaledeki ilk kazı ve onarım çalışmaları 1960 yılında Efes Müzesi Müdürlüğü tarafından yapılmıştır. 1990 yılından başlayan ikinci dönem müze çalışmaları 2003 yılına kadar devam etmiştir. 2007 yılından itibaren TC Kültür ve Turizm Bakanlığı, Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü’nün izinleriyle Pamukkale Üniversitesi Arkeoloji Bölümü’nden, Yrd. Doç. Dr. Mustafa Büyükkolancı başkanlığındaki bir ekip buradaki bilimsel kazı ve onarım çalışmaları yapmışlardır.

2007-2008 yıllarında Kale Camii güneyindeki evler ve yollar kazılıp ortaya çıkarılmış ve bunların Bizans ve Aydınoğulları dönemlerinde kuşatma sırasında halkın kısa süre barındığı konutlar ve daha çok kaledeki askerlerin konutları olduğu ortaya çıkmıştır. 2009 yılında Kale Hamamı güneyinde Selçuk’taki İsabey Camii’ni yaptıran Aydınoğlu Beyi İsa Bey’in Kale içinde kendisi için yaptırdığı Köşk ortaya çıkarılmıştır. Böylece Aydınoğulları’nın kaleye verdiği önem ve Kale içinde de şimdiye kadar örneği az bulunan Köşk yapısı ortaya çıkarılmıştır.

Daha İ.S. 2. yy.’ da ortaya çıkan bir Hıristiyanlık geleneğine göre Efesli Yohanna (St.Jean Thelogos) aynı zamanda İsa’nın havarisi, İncil’in ve Apokalypse’nin de yazarı idi. 100 yıllarında Ayasuluk Tepesi’nde öldü. Tepenin güney yamacındaki basit mezarı üzerine 5. yy.’ da Erken dönem bazilikası inşa edildi.

Yazılı kaynaklarda, içinde St. Jean’ın mezarının bulunduğu ahşap çatılı bazilikanın 6.yüzyıl’da artık kullanılmayacak durumda olduğu aktarılmaktadır. Bu bazilikanın yerine İmparator Büyük Justinianus (527-565) ve İmparatoriçe Thedora bugün kalıntıları görülen altı kubbeli kiliseyi inşa ettirmişlerdir. Haç planlı ve 130x65 m boyutlarındaki bu kilise Efes’te Artemis Tapınağı’ndan sonra inşa edilmiş en büyük dini yapıdır.

Kuzeyindeki Hazine Dairesi ve Vaftizhane yapılarıyla birlikte Atriumu özel bir plana sahiptir. St Jean kilisesi Orta Çağ’da Hıristiyan hacıların uğrak yeri “Haç Kilisesi” haline gelmiştir. Yazılı belgelere göre 12. yy. da onarıma muhtaç durumdadır. 1304 yılında Türklerin eline geçince kilisenin bir bölümü cami olarak kullanılmaya başlanmış ve yapı 1365-1370 yıllarında şiddetli bir depremle yıkılmıştır.

Kilise içindeki kazılara 1921- 22 yıllarından G.A. Sotriou tarafından başlanmıştır. 1927-30 yıllarında Avusturya Arkeoloji Enstitüsü iç kısımdaki kazıları tamamlamıştır. 1960-2006 yılları arasında Kültür Bakanlığı çevredeki kazı yapıp, yapıları ve surları restore etmiştir.

İç Kale güney yamaç evler ve kale cami

St.Jean Bazilikası

Daha İ.S. 2. yy.’ da ortaya çıkan bir Hıristiyanlık geleneğine göre Efesli Yohanna (St.Jean Thelogos) aynı zamanda İsa’nın havarisi, İncil’in ve Apokalypse’nin de yazarı idi. 100 yıllarında Ayasuluk Tepesi’nde öldü. Tepenin güney yamacındaki basit mezarı üzerine 5. yy.’ da Erken dönem bazilikası inşa edildi.

Yazılı kaynaklarda, içinde St. Jean’ın mezarının bulunduğu ahşap çatılı bazilikanın 6.yüzyıl’da artık kullanılmayacak durumda olduğu aktarılmaktadır. Bu bazilikanın yerine İmparator Büyük Justinianus (527-565) ve İmparatoriçe Thedora bugün kalıntıları görülen altı kubbeli kiliseyi inşa ettirmişlerdir. Haç planlı ve 130x65 m boyutlarındaki bu kilise Efes’te Artemis Tapınağı’ndan sonra inşa edilmiş en büyük dini yapıdır.

Kuzeyindeki Hazine Dairesi ve Vaftizhane yapılarıyla birlikte Atriumu özel bir plana sahiptir. St Jean kilisesi Orta Çağ’da Hıristiyan hacıların uğrak yeri “Haç Kilisesi” haline gelmiştir. Yazılı belgelere göre 12. yy. da onarıma muhtaç durumdadır. 1304 yılında Türklerin eline geçince kilisenin bir bölümü cami olarak kullanılmaya başlanmış ve yapı 1365-1370 yıllarında şiddetli bir depremle yıkılmıştır.

Kilise içindeki kazılara 1921- 22 yıllarından G.A. Sotriou tarafından başlanmıştır. 1927-30 yıllarında Avusturya Arkeoloji Enstitüsü iç kısımdaki kazıları tamamlamıştır. 1960-2006 yılları arasında Kültür Bakanlığı çevredeki kazı yapıp, yapıları ve surları restore etmiştir.