mummies etiketine sahip kayıtlar gösteriliyor. Tüm kayıtları göster
mummies etiketine sahip kayıtlar gösteriliyor. Tüm kayıtları göster

18 Ocak 2016 Pazartesi

Tarim Mummy in Socio-Ethnological Perspective



Early in 2014 came out a breaking news about old pants worn by a male mummy in the Tarim Basin.1 It was reported that in the Tarim Basin in China, in the Yanghai graveyard, archaeologists have uncovered a Tarim mummy.






On closer inspection the substance of the news turned out to transcend far beyond the old pants, archeologists uncovered a material witness with traits that portray a whole epoch. It attests that people of the Zhou nomadic circle penetrated into Tarim Basin along with the future China. It attests that the Turkish-style riding pants are at least a millennium older than the Roman and Greek Empires, older than Etruscans in the Apennine Peninsula, and older than Chinese Empire. It attests that riding pants were worn three and a half millennia before our time. It alludes to the horse which the pants were riding on, and the whip that was to rush it. The find leads to the South Siberia, China, and Mesopotamia. It allows to date the uncovered artifacts as an undisturbed material complex, literally meet face-to-face with a descendent of the migratory waves, to see individual artifacts in their natural context. The pictures of the discovery flushed across news pages around the globe. Pants were reported as a centerfold of the news, but picture showed other unmentioned traits that also were as much the gems of the discovery.


The ancient man was completely dressed and wore a pair of riding bot boots, which are “extremely uncomfortable in walking”. Turkologists for ages asserted that the Türkic nomads brought boots footwear to the civilized and uncivilized sedentary world, only to be taken up with sneers and scorn. This uncouth old mummy puts to rest the sneers of prejudiced skeptic generations.





The mummy’s caftan coat illustrates the accuracy of the Chinese annals, it is lapelled to the left, in contrast with the Chinese robes lapelled to the right. 12 centuries later, for the Chinese of the Han period, the lapel to the left was a sign of barbarism and a reason for permanent consternation. Great efforts of the much later Celestial empires were futilely spent on attempts to re-educate millions of barbarians to switch to the real civilized fashion of lapel to the right. In the end, some of those millions joined Chinese people and turned into bona fide Chinese in right lapelled robes. Some of those Chinese retained their old ethnic name Hu for the Central Asian nomads, like Hu Jintao 锦涛.


The deceased was buried with his travel necessities. He was given provisions for the road, in pots and vessels, and carried a flask. He carried a whip and an axe, to be prepared in case of any travel surprises. He was ready for shine or rain. His predecessors of the Neolithic Age were sent off for reincarnation with whetstone as major tool. The advanced Bronze Age traveler instead of whetstone carried a state-of-the-art cast bronze axe.


A yip whip was needed to accompany the deceased to the Tengri for reincarnation. In the year 1400 BC, the Buddhism had not been invented yet. It would take another 800 years to come up with the Buddhism and its reincarnation etiology. By that time, kurgans, Tengriism, and reincarnation would have existed for about 6 millennia. Probably not in the same form as they came down to us, but the kurgans and the usual inventory of the travel necessities attest to the intended travel and reincarnation. The horse or horses of the Zhou traveler must have been interred in the immediate proximity of the deceased, otherwise he would not have grabbed a horsewhip to go along. The horse remains and its DNA escaped attention of the reporters, a complete picture of his mount and details of its burial are sorely missing. Those details could have suggested burial traditions similar to the ones of the later times. Although the Kurgan burial traditions generally are very monotonous, small details are different among different populations, they afford some degree of kinship lineage tracing.


The DNA of the Tarim people is highly charged politically and therefore it is a guarded Chinese state secret, largely known from years of sensationalized and highly demagogued reports on Caucasoid “Indo-European” blonds speaking “Tokharian” language (i.e. Kuchean, aka Kushana, a version of Meroitic Hindi, an Indian lingua franca or trade language in Central Asia used by diverse peoples living in an intense bilingual environment) on one side, and Chinese counter inculcation on the other side. The available genetic bits of information on the Tarim burials suggest Central Asian (read: Türkic) and Indian males and mostly local eastern ladies. A single pointed reference in the DNA studies was made to Uigurs, who used to control the Tarim Basin during historical times. A veil of confusion congenital to the population genetics blots the picture, leaving metallurgy to lead the field with precise, verifiable, and consistent data till the biological studies provide comparably sound results.


The blondishness of the Tarim horse nomads comes from the Ugro-Fennic stock described in the metallurgical, anthropological, and genetic tracing. Ironically, although the Ugro-Fennic blondishness is a rare oddity in Europe and in the Indo-European stock, it has been sold as an innate trait of the Indo-Europeans, and was sold as such for many years, probably starting with the European philosophers of the 19th century. Until challenged by new discoveries, the blondishness is specifically of either Ugro-Fennic or Melanesian origin. The T. Chikisheva's fundamental work on physical anthropology explains the process of amalgamation of the horse nomads with the Ugro-Fennic hunters very clearly.3 So does the E. Chernykh's tracking of metallurgy. 


These were the processes that produced a blond mummy of the Tarim nomad. In their drives to the east and west, the nomads could not escape bringing their traits to Europe and Far East. Hence, the blond Europeans, endemic in the Ugro-Fennic ancestral territories of the Eastern Europe, the blond Far Easterners, and the blond South Asians. Hence, the endemic confusion of the Ural-Altaic, Altaic, Macro-Altaic, Micro-Altaic, etc. linguistic classifications. The light hair and eyes may be exclusively female inheritance, independent of Y-DNA, it can be a natural consequence of the brunettes' eternal weakness for the blonde beauties. The Indian DNA does not have a chance to start a line of blond offsprings, that honor falls on the DNA of the Türkic nomadic pastoralists from the South-Western Siberia. Chinese annals of the latter days specifically mention which Türkic tribes in their neighborhood had light hair and eyes. Among them were Tele tribes, Usuns (the modern Dulats of Kazakhstan) and Enisei Kirgizes, the modern Khakasses and Kirgizes.


The most striking artefact in the Tarim mummy’s burial complex is the tubular socket ax, an implement so unique and diagnostic that it beats by far the 3,300-year aged model of the riding pants. The tubular socket ax is an oddity in the world of axes, it is known from the early period of the bronze casting, and only from the limited areas of the northern hills in the Mesopotamia, Altai and surrounding South Siberia, and the northern areas of what is China today. It is known from the tombstone sculptures routinely attributed to the Scythians (or Cimmerians), and dated accordingly to the post-9th cent. BC. That guesstimate dating surely needs verification by instrumented methods. The tubular socket axes belong to the Steppe Metallurgy named by E. Chernykh an East Asian Metallurgical Province.


In the metallurgical periodization, they belong to the third stage of the East - West sprawl in the 3rd-2nd mill. BC. The Middle Bronze Age metallurgical period of 1900-1200 BC includes the lifetime of the constituent archeological cultures, 3,300 – 2,300 BC for Pit Grave Culture, 2,500 - 1,500 BC for Afanasiev Culture, 1,900 – 1,200 BC for Timber Grave Culture, 1,800 – 1,200 BC for Andronov Culture, and 1,400 - 700 BC for Karasuk Culture. The early phase of the Eurasian Metallurgical Province, dated 28-22 centuries BC, is remarkable for the start of two swift counter-propagating waves of the pastoral peoples' migration from the west to the east and from the east to the west that left their unique tubular socket traces to the west in Mesopotamia, in South Siberia, and to the east in what today is the northern China.


The tubular socket ax was but a single component of the “Scythian complex” that also included other peculiar metallurgical and non-metallurgical objects, not necessarily interred with the deceased as attire or travel utensils. These distinct objects included symbolic bronze knifes that with time turned into round and square coins. The turtle shell notebooks are timed with the arrival of the Zhou people to the future China.


The unique traceable model of the ax allows to connect the Gut (Kut, Qut) horse nomads (Guties) in the west with the Zhou horse nomads in the east, and speculate that Guties stand either for Guzes, a genetic Türkic for “tribe” or Juzes a genetic Türkic for “union, tribal confederation”, and the name Zhous also stands for Juzes. The Juz still means “union” in Kazakhstan, and it is Üz (Юз) in Slavic, which has a form Soüz (Союз), like in the name USSR (СССР) where the first Cyrillic C stands for Souz (Союз). The Turkic word that stood first in the title of the country had survived the Stalin's ethnic pogroms and deportations not because of the kindness of the ruling thugs, but because of their blatant ignorance and the absence of substitute synonyms in the Russian lexis.


In the context of the attribution, the name Guties does not literally or specifically mean the Gut or Guti tribe. In the nomadic world across Eurasia, no tribe or subdivision possessed suzerainty, out of necessity every tribe had to align with other tribes into a tribal union for its own survival. Historical records retain the name of the union (e.g. On Ok, a union of ten tribes, or Oguz, lit. “Tribal (Ok) Union (Üz)”), and chroniclers are rarely aware of all its members, at best they know of the largest, or closest, or somehow most salient of the neighbors’ tribes. It is not known if the name Guties was a name of a union, a part of a union, or an individual tribe. 


Likelier than not, the name Guties was a generic name applied to the tribal confederation, like the names Saka, Scythians, Alans, Tatars, Oguzes, Goths, etc. Chroniclers almost always noted that besides a common name, the described tribe has many individual tribes with their own names. The name Guties came to the front because the Akkadian scribes called the nomadic rulers of the Akkad and Sumer Guties (Gutium with Semitic pl. ending); but the name of one Gutian ruler Elulumeš (El (land, country, tribe) + Lulu (tribal name) + -meš (attributive suffix)) points to his origin from the tribe Lulu (Lulubu), hence he was a Gutian and a Lulubian at the same time (Cf. Chinese American or African-American, etc.). In the context of the attribution, then, Gutian stands for all and every nomadic tribe of the Mesopotamia of that particular time. From the Akkadian records, they are known as Kassites, Lulu (Lulubians), Subars (Subartu), and Turuks.


The reference to Zhous also does not literally or specifically mean a tribe of Zhou. Rather, like the Chinese terms Hu and Juns (pinyin Rong), it was a generic term for nomadic intruders. It took Chinese more than another millennium to learn and cite the names of the individual nomadic tribes. This treatment was repeated everywhere, the ruling and neighboring nomads had generic appellations of Saka or Scythians and Guties in the Middle East, Huns in Europe, India, and China, Tatars or Mongols across Northern Eurasia, etc. None of those appellations reflected tribal composition of the nomadic rulers. The Zhou was a nomadic tribal conglomerate that happened to play a most decisive and long-lasting role in the emergence and consolidation of China, the Tarim mummy is spatially and temporally closest to the nomadic Zhous, and it is ethnologically linked with them by the common origin attested by the unique axe artifact.


The first signs of the Eurasian inception of the “steppe belt” appeared in the 5th mill. BC, at the very beginning of the Early Metal or the Copper Age. By the end of the 2nd mill. BC the “steppe belt” had established form that in main features endured for the next three millennia. The initial stages of the pastoral economy and emergence of metallurgy led to two global consequences, the spread of mobile pastoralism across Eurasia in one gigantic Steppe Belt extending for 8,000 km and notable for its uniform distinct culture without explicit prototypes, and the spread of metallurgy along the Steppe Belt. That was the time of the beginning of the nomadic waves of Kurganians that largely wrote and defined Eurasia. The kernel of the nomadic movement were people who left behind monuments where archaeologists recognize the so-called Sintashta or Abashevo-Sintashta and Petrov cultures. Populations of the communities disdained agriculture, animal husbandry was central to their daily lives. The copper ore deposits east of the Urals and in Kazakhstan attest that metal mining industry was successfully developing there. In the development of metallurgy, theirs was a stage, the Eurasian Metallurgical Province, it bore the seeds for the East Asian Metallurgical Province.


In the archeology, the eastern “wave” is known as the Seima-Turbino transcultural phenomenon (after two famous cemeteries: Seima and Turbino). The warlike nomadic populations rapidly moved westward in parallel, but to the north from the oncoming wave of the Abashevo-Sintashta tribes, primarily along the southern strip of the Eurasian forest zone. 35-40 centuries later by the same path heading eastward would as swiftly move small Cossack detachments, the restless and undisciplined mercenaries of the incipient Russian state. Cossacks were Türkic mercenaries of various tribal ethnicity, generally defined by their ancestral location: Yaik Cossacks, Don Cossacks, Terek Cossacks, etc. Cossacks were hired for a determined season, or a determined campaign or task.





Fig. 7 Phase in formation of the Eurasian Metallurgical Province. Two counter-propagating waves in the spread of the cultural formations. Asterisks denote tombs and sanctuaries, points and oval shapes denote isolated finds of metal of the Seima-Turbino appearance. Mesopotamia Taurus and Zagros mountains, at the end of the 3rd mill. BC occupied by Guties and their kindred tribes, lays outside of the study area. Schematic illustration after Fig. 7 in Chernykh E.N., 2008.



Eastward from the Urals, kurgan cemeteries almost disappeared: the ancient ritual of constructing massive grave mounds was on the ebb, attesting to more egalitarian communities. Archaeologists discovered many villages of that community, but as a rule the settlements were tiny. The Sintashta/Abashevo/Petrov culture display typical traits of peaceful colonization and amalgamation. The fragmented aboriginal foot hunter population continued their traditional non-producing economy, with large tracts of forest needed for the sustenance of each family; that limited the size of the villages exploiting natural resources within their immediate vicinity. The newcomers brought along their producing animal husbandry economy that did not compete with the aboriginal economy. They engaged aborigines into metal production as suppliers of the ore and charcoal, and possibly of the ingots. On the social level, amalgamation went on as inter-ethnic marital unions. In the lingo of physical anthropology, the nomads of the western part of the steppe belt are termed Southern Eurasian Anthropological Formation; these are the people called Kurgans within the Indo-European linguistic Urheimat hypothesis. That hypothesis, developed before major advances in DNA sequencing and statistics, confused the westward migration of the Kurgan nomads (4th-3rd mill. BC) with the much later southeastern migration of the non-Kurgan European farmers, later known in the South-Central Asia as Indo-Aryans (2nd mill. BC). The northern foot hunters are termed Northern Eurasian Anthropological Formation, they occupied the northern belt of Eurasia from the White Sea to the Baraba steppes, and archeologically are termed Pit–Comb Ware Cultures.


They are largely identified with the Fennic linguistic group. The initial stages of the pastoral economy and emergence of metallurgy led to two global consequences, the spread of mobile pastoralism across Eurasia in one gigantic Steppe Belt extending for 8,000 km and notable for its uniform distinct culture without explicit prototypes, and the spread of metallurgy along the Steppe Belt. The cattlemen warriors of the Steppe Belt in a tide and ebb fashion penetrated deep into the settled farming societies to the south, creating throughout its vast extent the regions with interspersed coexistence of contrasting types of cultures.


Like the Pilgrims vs. Amerindians, like the conquistadors vs. Mesoamericans, and like any other colonial expansion, the nomadic newcomers are relatively few, and barely visible archeologically; but their visibility may be relatively high if their archeological culture is very distinct, and if the visibility of the aboriginal archeological backdrop is even less prominent. Their offsprings soon become physically indistinguishable from the aboriginal population, except for their continued economic and social traditions, reflected in disappearing kurgan cemeteries. The economic and marital compacts may continue indefinitely, until a new upheaval changes the scenery.


The initial stages of the pastoral economy and emergence of metallurgy led to two global consequences, the spread of mobile pastoralism across Eurasia in one gigantic Steppe Belt extending for 8,000 km and notable for its uniform distinct culture without explicit prototypes, and the spread of metallurgy along the Steppe Belt. The cattlemen warriors of the Steppe Belt in a tide and ebb fashion penetrated deep into the settled farming societies to the south, creating throughout its vast extent regions with interspersed coexistence of various types of cultures. The initial nomadic “wave” spread the technology of productive pastoralism across the Steppe Belt. The second nomadic “wave” (or the eastern impulse) very quickly came to a very developed type of metallurgy in the vast area of the Sayano-Altai mountain system. The relatively primitive metallurgical centers of the preceding period went through a sudden burst of high-tech production of thin-walled bronze castings of fine and at times unique forms of weapons. There were cast spearheads, kelt axes, curved knives with sculpted images of various animals and even humans (Fig. 8). The vast majority of these objects were found in cenotaph graves, where archaeologists have found no human remains. The width of the distribution area of these unusual antiquities is amazing: from the Western and even Central China, to the Eastern Baltic, i.e., more than 6,000 km. But in this enormous territory were found surprisingly small number of these metal objects, not more than six hundred.




Fig. 8. Some forms of the Seima-Turbino type metal products Illustration after Fig. 8 in Chernykh E.N., 2008.



The provenance of the unique tubular socket axes, which followed the practice of tubular-socketed arrowheads and spear blades, sheds light on the origin of the East Asian Metallurgical Province. The tubular socket technique serves as a diagnostic tool for tracing origin of the populations. Such tubular socket axes were found in Mesopotamia, in the Altai, and in the Northern China. In the Mesopotamia, they are attributed to the nomadic horse cattlemen Guties (Guzes, maybe Juzes from Juz “union, tribal confederation”), and hence the nomadic tribes of Lulu, Kassites, Turuks (Türk), Subaru (Subars), Komans (Kumans), and Kangars; in China they are associated with the nomadic horse cattlemen Zhou (Jous, from Juz “union, tribal confederation”) and Juns (pinyin Rongs, probably standing for Huns); in the Altai they are associated with metal production of the East Asian Metallurgical Province.


That was a birth of another great metallurgical province, which is called East Asian Metallurgical Province. Compared with the Eurasian Metallurgical Province it had a much more complex structure.


In the second half of the 2nd mill. BC the nomadic pastoralists of the East Asian Metallurgical Province dramatically changed orientation of their expansion. Their vector went mainly in the southeast direction (Fig. 9), toward the rich agricultural centers of the Shang (Yin) state in the south of the Huanhe (Yellow River) basin in China. The steppe extracts, whose culture archaeologists call Karasuk, inherited many weapons forms from the prior Seima-Turbino phenomenon, first of all casting the so-called single-edged curved knives with decorated handles (Fig. 8). These forms of weapons, or rather their imitations, spread throughout the territory of the Shang principality. Apparently, from that time originated the great confrontation between the steppe pastoral warriors and the ancient and medieval Chinese civilizations.




Figure 9. Major impact directions of the cultural unions belonging to the northwestern (Sayan - Altai) centers of the East Asian Metallurgical Province during the final development of the Eurasian “steppe belt” The western leg of the eastward migration passes the Tarim Basin, carrying the left lapelled caftans, oldest riding pants, riding boots, tubular socket axes, horsewhips, ceramic flasks, kaury (cowrie, cowry) shell diadems, dress buttons, etc.



Metallurgical investigation of the Tarim mummy’s axe would provide another trace to the origins of the Tarim ancient nomadic people. The trail may lead as far as the Altai or Sayan mountains, where ore and charcoal were available. The trail of the East Asian Metallurgical Province runs through the Tarim basin and ends in China (Fig. 3.25, 3.36, 3.39, illustrations after Loeuwe M., Shaughnessy E.L., eds., 1999).








Reports about discovery of the Tarim mummy revealed that archaeologists in China have uncovered in the Yanghai graveyard in the Tarim Basin the world's oldest pants, age ca. 3.3 thousand years. It is the most ancient pair of pants ever found on earth. Their tailoring involved no cutting: the pant sections were shaped on a loom in the final size. Trousers was sewn together from three pieces of brown-colored wool cloth, one piece for each leg and an insert for the crotch. Finished pants included side slits, strings for fastening at the waist and woven designs on the legs. They are decorated with embroidery. Experts believe that the pants belonged to one of the “Asian nomads”. The find confirms that the “Asian nomads” sewed special clothing to ride on horseback.


The scientists were struck by another observation. Reconstruction showed that the wide crotch part of the ancient pants was hanging by folds, exactly in a fashion of the Türkic pants one still can see in Turkey. One of the Wagner colleagues tried the pants sewn after the pattern of the oldest pants, and concluded that they were “extremely uncomfortable when walking”. M. Wagner commented: “While walking, the internal parts of the legs, the crotch and the lower abdomen are not subjected to a long period of friction. The problem of friction becomes acute only when riders have to spend a lot of time on horseback.” The Turkish and Azeri men (**), however, apparently have no problems wearing the modern version of the similarly patterned riding trousers as a daily attire.


The discovery attests that the horse riding existed in the Tarim Basin three and a half thousand years ago. Over the ages, Central Asia passed through cyclical periods of aridification and humidification, driving out and attracting nomadic pastoralists. 3,500 years ago, during a humid period, the Tarim Basin must have offered attractive pastures to the nomadic ranchers.


No written sources exist for the pre-historical period of South Siberia and Northern China. Archeology and paleoanthropology shed uneven light on their societies and peoples; the name of the Zhou people appeared in the early Chinese records in connection with the Shang period of Yin state. In contrast, Mesopotamia was endowed with a pioneering writing system and extensive body of historical and mundane records preceding migration of the Indo-Arian farmers to the Iranian Plateau. The Gutian history is known in broad terms from the Mesopotamian records. Gutians belonged to a cluster of horse nomadic tribes occupying eastern Taurus and Zagros mountains from about 3000 BC under peculiar tribal names rendered as Turuks (Turukkos), Lulu (Lullubians), Kassites, and Subartu; the names that can be rendered Komans and Kangars also figure in the Mesopotamian cuneiform records. Dating of records and geography for the nomadic tribes is spotty. Gutians were a powerful tribe that took over the rule of Sumer and Akkad for about a century. For the agricultural population and cities, the Gutian period (ca. 2154 – 2112 BC in short chronology, 124 years on the outside) was a disaster, cities and irrigation were ruined, fields were used for pastures.


A most frequently used title of the Gutian rulers is read as Yargan, which in Türkic corresponds to the title “Judge”, a member of a “tribunal”, and may be translated as “Tribune” (spelled yarğa:n in Clauson EDT, 1971, p. 963). That position and title were perpetuated in the Bible's Book of Judges, in the Roman Republic, and in the legend of the Round Table of the King Arthur with its Earl tribunes. The republican system does not fit well into the paradigm of the kings and monarchies expounded by the 20th cent. scholars of the Middle East, the title raised substantial scientific puzzlement and stray guesses. The title Yarğa:n was already not new when it came to the attention of the Akkadian scribes, it lasted during the Gutian rule of the Akkkad and Sumer, and it outlived the Akkkadian Empire by more than 3000 years. G. Clauson cites the name-titles Inançu Apa Yarğan Tarxan (8th c. AD) and Boyla Kutluğ Yarğan Suci (9th c. AD) in Türkü and Uigur records, and Greek records have a regent Organa for Bu-Yurgan (7th c. AD).


In these cases, the element Yarğan corresponds to the post of “judge, tribune” rather than “commander”, that is attested by the component Yarğan Suci meaning “Judge - Army Commander”, and the title Earl (a form of Yarğan) at the Round Table. The etymology of the position Yarğan ascends to the word yarğu: “splitter, tribunal, lawsuit, legal decision” denoting a legal tribunal at the head of the tribal administration, “i.e. an instrument for splitting facts and discovering the truth” from the verb yar- “to split, cleave”. Two more words relate to the post and add functional description: yarlığ is a “command (from superior to inferior)), edict”, it has civil and military applications, and yarğu:n is a “destroyer, ruiner”, a derivative of the verb yar- with clear war-time application. These terms are consistent with the verbs cited by K. Balkan, yarlïqa-, yarlïɣga- “to order, to command”.


The phonetic and semantic consistency demonstrates a peculiar linguistic longevity across a period of four millennia, and the immense geographical spread from China to British Isles.


Since the term judge alludes to justice, the interpretation of the notion is an equivalent to the expression “XYZ the Just”. The title Yarğan is loaded, it describes the republican system of the Guties' tribal organization, their tribal Council, and the position of the presiding Judge at the council; it asserts that in the 3rd mill. BC, the Guties had the organization and military power to take over and rule the troubled Akkadian Empire. That is a model replicated in numerous cases, from the Türkic and Mongol empires to the Round Table of the King Arthur and the institution of the modern parliament. At least some words and concepts introduced by the ruling Guties had to be internalized (Cf. Gutium, the Semitic form) and eternized within the inheritor languages, including Babylonian and later Persian.


The body of Gutian-related records is not large, consisting of mostly onomasticon and morphological elements. None of the neighborhood contemporary languages of the 24th c. BC come linguistically close to the Gutian, so the parallels must be sought elsewhere. It is generally agreed that onomastics is irrelevant in ethnological attributions (Cf. not all Alexanders are Greek, not all Joshuas are Hebrew); that is one of the main objections to the V. Abaev’s Scytho-Iranian Theory (Cf. Dremin G. , 2006). The title-names do not fall into the category of the names because generally they are semantic designations peculiar to individual languages (Cf. title “King”, “Judge” in the European languages: Pol. krol; Lat. rex, regis; Hu. kiraly; Gmn. König; etc. vs. sędziavs; iudex; bíró; Richter, etc. respectively). The ethnical examination of the Gutian names as personal names, on the model of the European names, would be credible only with a questionable assumption that in the majority they are not borrowings but specifically Gutian native names. In contrast, the ethnical examination of the Gutian names as titles (title-names) is credible, since the assumption is that in majority they are not borrowings but peculiar Gutian native titles, and can be empirically validated by systemic concordance with the titles and morphology of a candidate language.


The thesis that the Gutian language is related to the Türkic linguistic family was first proposed by B. Landsberger, a chair of Sumerology at the Ankara University, in 1937.16 B. Landsberger illustrated his thesis with specific examples of the Gutian lexicon and morphological elements. The Gutians came to the fore again in the late 20th century. P. Dolukhanov, 1994, with a reference to the Assyrologist I. M. Diakonoff, posited that Gutians were distant relatives of the today's Dagestanies, in today’s lingo called Kumyks; J.Derakhshani, 1998, asserted that the Gutians were a Turanian tribe Tukri. 


The modern Kumyks are descendants from the agglomerate of the Türkic tribes of the Masguts (Alans), Kayis (Kaitags), Huns (aka Savirs/Suvars), Khazars (Barsils), and Oguzes. The B. Landsberger’s thesis was analyzed by K. Balkan, 2000, with a detailed inventory and examination of the available Gutian material. K. Balkan turned to the Old Turkic to interpret Gutian titles and morphological elements, building on and adding more examples and morphological elements to the brief B.Landsberger’s list (El Ulumuş, Yarlagan, Tirigan, Şarlak, etc.), and advancing B. Landsberger’s resemblances to direct correspondences, like the name Ia-ar-la-ga-an-de of the founder of the Gutian dynasty with the ending –de, which turned to be the Old Turkic locative noun suffix -da/-de (-da/-dä), “of judges”, “of tribunal”, and the like. The K. Balkan’s work was seconded by E. Memiş, 2000.


The archaic Türkic origin of the nomadic Guties and their constituent nomadic tribes is consistent and corroborates archeological, ethnological, historical, biological, and ethnical details associated with the nomadic mummy from the Tarim Basin. The Tarim Basin mummy from the Yanghai graveyard opened another porthole to the events of the 2nd mill. BC that shaped histories of the Eurasian peoples from one end of the continent to another. It is unavoidable that the Yanghai discovery will generate a wealth of scientific material illuminating many aspects of the ancient life. In broad terms, the historical outline has solidified, and it is likely that the new discovery will fall into the established scheme of things, adding, for example, another tested specimen to the database in excess of 120 thousand artifacts (as of 2008) in the study headed by E.N. Chernykh.


Unlike the wool of the pants, which could come from the same breed of the sheep a continent apart, the chemical composition of the peculiar axe can pinpoint the exact source of the ore, tracing geography of its ultimate source to a specific point. A certain community of Neolithic migrants traversed Eurasia from Kazakhstan to the Eastern Europe, bringing with them a peculiar animal husbandry producing economy, a peculiar etiology attested by kurgan burials, and a peculiar egalitarian social system, learned of metallurgy in the Northern Balkans, and in reciprocal migrations spread that practice back to their homeland. Unlike the sedentary societies, the social system based on voluntary principle was the only viable social system in the mobile and fluid pastoral world. Along the way, the cattlemen learned to live symbiotically, for mutual benefit, with populations scattered along their spread.


The seeds of metallurgy blossomed into new techniques and beneficial products, and again the reciprocal migrations of the mobile cattlemen spread it far and wide, seeding new amalgamated nations and new civilizations. A high mobility of the pastoralists gave them an upper hand in dealing with the sedentary foot hunter and agricultural societies, it kept enriching both the mobile and the sedentary peoples for the next 3 millennia, well into the Middle Ages. And now, in the 3rd millennium AD, the traces of the technological and social evolution spearheaded by the peculiar mobile pastoralists, are still pulsating in the spread of egalitarianism, parliamentarism, and technical innovations connected with use of metals in the modern world.




KISAMOV, Norm
JOURNAL OF EURASIAN STUDIES
Volume VII., Issue 2. / April — June 2015



(**) There is no "AZERİ" Azeri word is fabricated by Russians. Azeri's are %100 Turkish people. And they preferred "Azerbaijani Turks".





* Subartu/Subar is one of the oldest Turkish people who lived in Southeast Turkey in 3000 BC. 
Also the name father of "Siberia".




ve

B.Landsberger, söz konusu tebliğinde Gut dilinden kalan bozulmamış bazı kelimeleri vererek , 
Türkçe ile karşılaştırır. Şöyle ki:
1.Yarlagan = Haber veren olabilir. Orhun kitabelerinde yargan'ı hatırlatır.
2.Tirigan = yardım eden manasına gelir ve Uygurca Tiriga mükemmel kelimesini hatırlatır. 
3.Şarlak yahut Çarlak = Birçok lehçelerde kanatlı ve memeli hayvan adıdır. 
Anadolu'da bugün küçük çağlayanlara da (şelalelere) şarlak adını verirler.
4.Laşirap yahut lasirap = Kral listelerinde takriben MÖ.2000'de yazılıp , nakledilen isimlerde şöyledir:
* El-ulumeş = memleketini büyütmüş, büyüten anlamına gelebilir.
*İnima-bakış = Çeşitli manalara gelebilir.
*Nikillakap
*Warlagaba
*Yarla
*Yarlaganda
*Tiriga
*İnguşu yahut İnkişu
*İgeşaus
*İbate yahut İbatı
Görülüyor ki Gutium kral isimleri , Türkçe ile manalandırılabiliyor.









Sanat insanların ve sosyalgrupların fiziki-sosyal dünyayı algılama ve yorumlama tarzıdır. Başka tabirle sanat duygu ve aklın ürünü olan gelenektir. Gelenekler ise mitolojik ve tarihte kökleri olan yaşama sürecini ifade eder. Sosyal bilimler yapıları gereğe siyasal düşüncelerle yakından ilgilidir. Mesela bir araştırmacı ne kadar bilim için bilim yapsa da onun bulgularını birileri istediği takdirde rahatlıkla siyasallaştırabilir. 

Çünkü tek tip eser okuyanlar, sadece okuduklarını gerçek sanıp, haberdar olmadıkları ya da sahip oldukları bilgilerin dışındaki farklı görüşlerle ilmi bilgilerin siyasallaşmasına sebep olabilirler. Mesela Bender, bir bilginin siyasallaşması konusunda önemli iddialarda bulunarak şöyle der:

“Tanınmış halı bilginleri de halı ve kilim dokumacılığının Kürtler tarafından icat edildiğini, İranlılarla Türklerin bu sanatı sonradan Kürtlerden öğrendiklerini öne sürmektedirler… Halı ve kilimin vatanı Zağros yöresidir…Kürt halıları geometrik desenli halılar ve çiçek-bitki desenli halılar olarak iki büyük grupta toplanır.”

Bender’in bu görüşü, konu hakkında ilmî çalışmalar yapanlarca doğrulanmamaktadır. Çünkü halı, kim ve benzeri dokumalarda kullanılan geometrik, yani simetrik örneklerin Türklere, çiçek ve bitki, yani asimetrik örneklerin ise 
Farslara ait olduğu konunun uzmanlarınca kabul edilmektedir.

Pazırık Kurganı’ndaki buluntularda at üzerindeki askerin pantolon giydiği, (Hint-Avrupalıların pantolonu M.S. V. asırdan itibaren giymeye başlamışlardır.) halıdaki geometrik damgalar ile atın koşum şeklinin Hint-Avrupalı hakların kullandıklarıyla ilgisiz olduğu yapılan basit bir araştırma ve karşılaştırmayla dahi anlaşılır.

İskit’lere ait olduğu söylenen arkeoloji ve etnografya eserleri üzerindeki damga ve süslemelerin 
Türklerin otantik damga ve süslemeleriyle örtüşmektedir.

Görsel kaynaklar üzerindeki damgaların, nasıl ve hangi şartlarda Doğu Türkistan’dan yola çıkarak, Altaylar’da, Damal’da, Çamlıhemşin’de, Isparta’da, Balıkesir’de ve benzeri Türk kültür coğrafyasında görülmelerini izah etmek zorundadırlar.

Sonuç olarak, bu damgalar Türk tarihin bilinen kadim dönemlerinden günümüze kadar gelmişler ve taşıdıkları anlamlarla tarihe şahitlik etmişlerdir. Çünkü onlar başka halkların geleneksel, yani otantik kültürlerinde yoktur.


"Tarihin Bilinen İlk Pantolonundan Türkiye’ye Gelen Damga"
Mustafa Aksoy / devamı
Türk Dünyası Tarih Kültür Dergisi, Sayı 346, 2015





Aksoy, pantolonun üzerindeki damgaların Anadolu’da özellikle kilim ve çorapların üzerindeki motiflerle aynı olduğunu tespit etti. 3 bin 500 yıllık damganın Rize’nin Hemşin ilçesindeki yöresel el dokuması çorapların üzerinde de yer alması, Ermeni Diasporası'nın yıllardır Hemşin ile ilgili ortaya attığı asılsız iddiaları bir kez daha çürüttü. ... link







Son araştırmalarla Hintavrupa diye bir ırkın / dilin olmadığı görüşü yaygınlaşıyor, yoktur zaten. Thomas Young 1813 yılında, Hint Avrupa terminolojisini "icad" etmiştir. Hint Avrupalılar İran'a MÖ.800 de gelmiştir, ne kadar zorlasalarda daha önceki tarihe gitmez. 





Turkish Culture - Proto-Turkish People


30 Ekim 2014 Perşembe

TARIM MUMYALARI ve DOĞU TÜRKİSTAN



Tarım Havzasından yapılan kazılarda çıkarılan mumyalar hemen her platformda tartışmasız bir gerçekmiş gibi Hint-Avrupalı olarak sunulmaktadır. Peki bu doğru bir analiz midir?





DOĞU TÜRKİSTAN VE İLK SÂKİNLERİ
The Eastern Turkistan and Its First Habitants


The first inhabitants of Eastern Turkistan are always accepted as Indo-Germens, Tokharians, Chinese, Indians and everybody else in the foreigner history literature. According to this concept Turks came to this area very lately and they were invaders. Current article aims to show that Turks lived in the territory of Eastern Turkestan or Hsi-yü (statement in Chinese sources) since ancient times.



Türk tarihi alanında yapılan nesriyatta umûmî kanâat Türkistan ve bilhassa Doğu Türkistan sahasının ilk ahalisinin Türkler olmadığı ve Türklerin esasen Gök-Türkler devrinden sonra, yani VI. ve bilhassa VII.-VIII. yüzyıldan sonra bölgeye isgalci olarak geldikleri yönündedir.

Bu kanâat sâhipleri Türklerin ana yurdunun bugünkü Moğolistan’ın içleri olduğunu, bugünkü Türkistan sahasına çok geç devirlerde intikal ettiklerini ve hatta bölgenin ancak İslâmiyet’in yayılmasından sonra X-XI. yüzyıllarda Türklesmeye basladığını öne sürmektedirler.

Bu kanâat bir teoriden öteye gitmemektedir ve birçok cihetten ilmî mesnetten mahrûmdur. Bu düsüncenin esasına göre Doğu Türkistan İndo-Germen, Çinli, Hintli, Soglu, Tibetli, Tohar gibi milletlere yurtluk etmis ve Türkler ancak çok geç devirlerde gelen isgalcilerdir.

Bugün Çin isgali altında bulunan bölgenin çok eski devirlerden beri Çin veya su anda kaybolmus bir halkın yurdu olduğu fikri Çinliler tarafından bilhassa islenmektedir. Ayrıca Farslar da bugünkü Türkistan sahasının büyük bölümünü yurt tuttuklarını öne sürmüslerdir.

Firdevsi’nin Sehnâme’sinde İran-Turan mücadelesiyle ilgili anlatılanların tamamen hayal olduğu ve İranlıların kendileri için Hint-Avrupa mitolojisinden birçok sey icat ettikleri ilmî arastırmalar neticesinde tespit edilmistir.

Aynı sey Batılıların ve Rusların bölgede sömürgeci faaliyetlere girdikleri zamanlarda da yapılmıs ve bölge Türklerden baska herkesin yurdu olarak tasavvur edilmistir. Bu yaklasımların asıl maksadının bölgedeki siyasî emelleri mesrulastırmak olduğu anlasılmaktadır.

Bu teorileri destekleyecek elle tutulur hiçbir kaynak yokken bölgenin ilk sâkinlerinin Türkler olduğunu gösteren çok sayıda kaynak mevcut iken; anlasılmaz, karmasık ve içinden çıkılmaz bazı arkeolojik ve lengüistik çalısmalarla gerçekler saptırılmaya çalısılmaktadır.

Ana kaynaklara dayanarak erken Doğu Türkistan sahasını ilgilendiren çalısmalar yapan J. Deguignes, N. Ya. Biçurin (Iakinf), H. Yule, A. Wylie, J. Marquart, F. Hirt, A. Stein, E. Chavannes, J. J. M. De Groot, H. Lüders, Ts’eng Wen-wo, K. Shiratori, W. M. McGovern, W. Eberhard, A. N. Bernstam, M. Özerdim, L. S. Vasiley, Matsuda Hsiao, A. v. Gabain, W.Samolin, B. Ögel, Yü Ying-shih, B. Watson, E. G. Pulleyblank, H. W. Bailey, A. Onat, A. F.P. Hulsewé-M. A. N. Loewe, Su Bei-hai, Lin Mei-cun, B. A. Litvinskii, L. A. Borovkova, Yu Taishan gibi arastırıcılar birçok meseleyi aydınlığa kavusturmuslardır. Ancak Doğu Türkistan ve eski Türklük arasındaki bağ yeterince kurulamamıstır.

Makalemizde bazı yazılı kaynaklara dayanarak Doğu Türkistan’ın ilk sâkinlerinin kim olduğu tespit edilmeye çalısılacaktır. Bize göre Doğu Türkistan, Türklerin ana yurtlarından biri olarak kabûl edilebilir. Bölge Hunlardan baslamak üzere Türklerin hayat sahası hâline gelmistir. Bilhassa Çin kaynakları bu hususu teyit etmektedir. 

Makalemiz mukayeseli bir metotla bu fikri destekleyecek tahlillerle bölgedeki ilk sâkinlerin Türkler olduğunu, en eski Çin kaynaklarında esasen Doğu Türkistan’a atfedilen Hsi-yü (“Batı Toprakları”) tâbirinin ilk geçtiği yerleri inceleyerek Hunlardan ödünç alınmıs olabileceğini, Doğu Türkistan’ın asıl sâkinleri olarak kabûl edilen bazı milletlerin bölge ile hiçbir alâkalarının olmadığını veya bazılarının bölgeye çok sonraları geldiklerini ortaya koymak maksadı tasımaktadır. Bu hususta literatürdeki çesitli görüsleri bir araya getirmeye ve nihayetinde kendi görüsümüzü ortaya koymaya çalısacağız. Öncelikle sahadaki arkeoloji ve coğrafya çalısmalarına ana hatlarıyla göz atmak faydalı olacaktır.

Doğu Türkistan’daki Arkeoloji ve Coğrafya Çalısmaları

XIX. yüzyılın sonlarında artık Türkistan seyahatlerini tamamlamıs olan Avrupalı coğrafyacı ve seyyahların naklettiği rivayet ve hikâyelere göre Doğu Türkistan sahasında Mısır’dakiler kadar eski olan medeniyetlere ait harabeler mevcuttu. Bunun üzerine Doğu Türkistan topraklarında bir dizi saha taraması ve arkeolojik kazılar baslatılmıs ve birçok Fransız, Alman, Rus, Japon, İsveçli, Finli, ABD’li, İtalyan ve İngiliz arastırmacı Doğu Türkistan’daki kalıntılar üzerinde çalısmaya baslamıslardır. 1920’lerde bölge Çin ve Rusya arasında mücadele sahası olmus ve Çinliler buraya yabancıların girisine müsaade etmemislerdi. 

İkinci Dünya Savasından sonra ise kısa bir süreliğine Ruslar bölgede rahat hareket edebilmislerse de Çin’in iç savasını sonlandırması ve Doğu Türkistan’ı kesin isgalinin ardından bölge arastırmacılara tekrar kapatılmıstır. Sadece 1957 yılında Çek arastırmacı Pavel Poucha bölgeye girebilmis ve çalısmalarını 1962’de yayınlamıstır. Bu sahada Çinliler ancak 1950’lerden sonra arkeolojik çalısmalara baslamıslardır. En son Victor H Mair tarafından Tarım Havzasında çıkarılan ve M. Ö. 1800’lerden miladî 200’lere kadar tarihlenen mumyalar üzerine güzel bir kitap yayınlanmıstır. Tüm bunlara rağmen Doğu Türkistan’da sistemli bir arkeolojik çalısma yapılamamıs, tetkiklerde yetersiz kalınmıstır.

Yapılan saha çalısmalarının bölgeyi isgal eden veya isgal emeli besleyen emperyalist milletler tarafından yürütülmüs olması arastırmaların tarafsızlığını ve güvenilirliğini oldukça azaltmaktadır. Üstelik Doğu Türkistan sahasında Batılılar tarafından yapılan arkeoloji ve coğrafya çalısmalarının ideoloji merkezli olduğu ve bölgeyi Türklerden baska farklı kavimlere, topluluklara atfetme çabası tasıdığı görülmektedir. Öyle ki Batılılar kesfedilen arkeolojik malzemeyi tamamen taraflı yorumlamıs ve hatta sahtekârlıklara girismislerdir. Bugünlerde Tarım Havzasında yapılan kazılarda çıkarılan mumyalar hemen her platformda tartısmasız bir gerçekmis gibi Hint-Avrupalı olarak sunulmaktadır.



***(Zeki Velidi Togan, “Türk Sanat Tarihi Arastırmalarının Temel Meseleleri”, (Türk Kültürü El Kitabı, C. II/1a, Ed. Z. Velidi Togan-H. İnalcık-E. Esin, İstanbul 1972, s. 1) adlı makalesinde Doğu Türkistan’da yürütülen arkeoloji çalısmaları için su genel tespiti yapmıstır: “Doğu Türkistan’da sanat eserlerinin en çok meydana çıkarıldığı Kuça, Kızıl sahası dahi bir Doğu İranlı kavim olan Toharların kültür merkezi sayılıyordu. Buralarda kazılar yapan Alman Grünwedel ve Le Coq, VIII. yüzyıldan evvel hiçbir Türk sanat eseri bulamıyorlardı. Hatta Aryani kültür ve sanatını genisletme yolunda heyecana kapılarak Grünwedel tamamıyla uydurma harita yapmıs ve Koço’da Tohar Devleti’nin elçiliği bulunduğunu söyleyerek sahte bir haritada bu elçiliğin yerini tespit etmistir. Le Coq ise bugün Müslüman Türk ahalisi bir milyon sayıldığı Doğu Türkistan’da Koço merkez olmak üzere, Türklerden evvel Aryanî ırkına mensup on milyonluk bir nüfusun yasadığını, bütün kazıların mahsulünün onların olduğunu iddia etmistir. Hâlbuki Le Coq’un on milyonlara ait sözlerinin bos bir iddia olduğu açıktır”.

Meselâ buradan çıkarılan bazı mumyalar Amerika Birlesik Devletleri’nde “Avrupa tipli mumyaların sergisi” olarak lanse edilmistir. Betty Klinck, “European-looking mummies found in China, shown in California”, USA TODAY 19.03.2010.)***



Bölgede son otuz yılda yapılan arkeolojik kazılar neticesinde birçok rapor nesredilmistir. Bu kazıları yürüten esasen Çinlilerdir ve Çin Komünist Partisi emri altında çalısmaktadırlar.

Dolayısıyla raporlardan Doğu Türkistan ve Türklük için müspet neticeler beklemek beyhudedir. Ancak tarafsız yorumlara girisenler de vardır. Doğu Türkistan’daki çalısmaları değerlendiren P. İ. Sulga su neticelere varmıstır.

1- Tanrı Dağlarında çıkarılan VIII-III. yüzyıllara âit envanter kompleksleri (seramikler dısında) Sayan-Altay ve Kazakistan’da çıkarılanlara çok yakındır. Pazırık kurganlarından ve Cungarya’dan çıkarılanlarla yüksek düzeyde benzerlik vardır.

2- Bölgede Çin’in kuzeyi (Çinli değil- K.Y.) ve Kansu’dan gelen kültür tesirleri ancak M.Ö. IV-III. yüzyıllardan itibaren görülmektedir.

3- M.Ö. III. yüzyılda doğudan batıya doğru göze çarpan herhangi bir göç olmamıstır.

4- İpek Yolu sekillenene kadar Tanrı Dağları civarı izole bir hâldeydi ve buradaki ölü gömme âdetleri ve seramikler kendine has bir gelisme göstermistir.


Son yıllarda yapılan kazı çalısmalarının tarafsız bir yorumu Doğu Türkistan sahasının bugünkü Kazakistan ve Sayan-Altay sahası ile aynı kültür dairesi içerinde bulunduğunu göstermektedir.

Simdi Doğu Türkistan adı için kullanılan tarihî tâbirleri inceleyelim.


Doğu Türkistan İçin Kullanılan Tâbirler

Bugünkü Doğu Türkistan coğrafyası Çin Halk Cumhuriyeti sınırları içinde yer almakta ve Çin idârî yapısı içinde “Xinjiang Uygur Özerk Bölgesi” olarak adlandırılmaktadır.

Yazılı kaynaklardaki Türkistan kelimesi ilk kez Turkastanak seklinde eski Yunanlıların İskitya kelimesine karsılık olarak VIII. yüzyılda yasamıs olan Ermeni tarihçisi Musa Horenki (Moses Xorenac’i) tarafından kullanılmıs ve batıda İdil, doğuda İmaos yani Tanrı Dağlarının doğu tarafları, güneyde Maverâünnehir mukabili olan Sogd ile Arik yani Horasan arasındaki topraklara atfedilmistir. 

Daha evvel VI. yüzyılda Yunan kaynaklarında, Orta Asya için Türk adına bitisen Yunanca –hia- ekiyle “Turkhia” denilmisti. Avesta’da da Turan ve Türkistan kelimesi geçmekte ve Tanrı Dağlarının doğusundan İdil Irmağı, Seyhun ve Ceyhun, Horasan arasında kalan topraklar kastedilmektedir.

Çarlık Rusya’sı 1716 yılından itibaren Batı Türkistan’da malum istila siyaseti izlemeye baslamıs; Çin ise 1755-1765 yılları arasında Doğu Türkistan’ı isgal etmis ve buraya 18 Kasım 1884’de Xin-jiang (Hsin-chiang) adını vermistir. Batılılar da bu adı kullanmıslar ancak bazen de Doğu Türkistan demislerdir. 

Asağıda açıklayacağımız gibi Çinliler tarihte Doğu Türkistan’a “Doğu Türkistan veya Batı ülkeleri” anlamına gelen Hsi-yü diyorlardı. İngiliz tarihçiler XIX. yüzyılın baslarına kadar Batı Türkistan için Büyük Buhâra, Doğu Türkistan için Küçük Buhâra adını kullanıyorlardı. Fakat XIX. yüzyıldan sonra Batı Türkistan’ı Türkistan adıyla anmaya baslamıslardır. Batı Avrupa ve Rus tarihçileri ise Batı Türkistan tâbirini pek kullanmamıslardır. Rus edebiyatında Doğu Türkistan terimine XIX. yüzyıldan itibaren rastlanmaktadır. Ancak bu daha çok tarih, coğrafya ve etnografya terimi olarak kalmıstır.

Ruslar isgal ettikleri Türkistan topraklarındaki vilayetlerini Türkistan Genel Valiliği adlı idarî bir birim altında resmen 11 Temmuz 1867’den itibaren toplamıslardır. Doğu Türkistanlı aydınlar ise XX. yüzyılın baslarında Batı Türkistan’daki bu gelismeler doğrultusunda Doğu Türkistan terimini kullanmaya baslamıslardır. Sovyetler Birliği ise emperyalist maksatlarla Batı Türkistan tâbirini kullanmadığı hâlde Doğu Türkistan terimini kullanmıs ve buna karsılık Batı Türkistan yerine Orta Asya demistir. İkinci Dünya Savasından sonra Batı Avrupa ve Amerika Birlesik Devletleri’nde Türkistan terimi yerine “Orta Asya veya Merkezî Asya” (Central Asia; Средняя Азия) terimleri kullanılmaya baslanmıs buna karsılık Çin’e yönelen siyasî maksatlarla Doğu Türkistan tâbiri söylenmeye devam edilmistir. Bunun yanında coğrafî ve iktisadî gerekçelerle kullanıldığı anlasılan İç Asya (Inner Asia) terimi çok özel bir terimdir ve Doğu Türkistan’ı ifade etmemektedir.

Doğu Türkistan tarih boyunca türlü güçlerin hâkimiyet mücadelesine konu olmus ve bu yüzden çesitli milletler Doğu Türkistan’ın asıl ahalisi ve sonra gelenler isgalci gibi gösterilmeye çalısılmıstır.


Çin Kaynaklarında Doğu Türkistan (“Hsi-yü”) Tâbiri

Çinlilerin Doğu Türkistan için kullandıkları 西 域 Hsi-yü yani “Batı Toprakları” adını
Han Sülalesi devrinde (M.Ö. 206-M.S. 220) daha çok Tanrı Dağlarının güneyinden kıvrılan yol üzerindeki Yü-men yani “Yesim tası kapısı”nın batısındaki topraklar için kullandığı görülmektedir.

Esas itibarı ile Doğu Türkistan toprakları söz konusu olsa da yeri geldiğinde daha güneydeki ve batıdaki topraklar ile devletler ve halklar da kastedilmistir. Bu surette Çin kaynaklarının “Doğu Türkistan” hakkında bilgi verirken aslında İpek Yolu üzerindeki yerleri belirttikleri anlasılmaktadır.

Çinliler eskiden bu toprakları hiç görmemislerdi ve buraların Hunların atalarına ait olduğunu düsünüyorlardı. Çinlilerin ilk defa olmak üzere batılarındaki toprakları tanımasını sağlayan ve önceleri elçi, seyyah, casus ve daha sonraları general olan Chang Ch’ien’in (ölümü M.Ö. 114) gezip dolastığı topraklar için yazdığı seyahatnamesi Shih Chi (yazım tarihi M.Ö. 109-91)’nin 123. bölümünde yer almaktadır; ancak bu raporun hiçbir yerinde Hsi-yü yani “Batı Toprakları” ifadesi geçmemektedir. 

Öte yandan Shih Chi’nin yazarı Szu-ma Ch’ien bu adı sadece üç yerde zikretmektedir: Bölüm 60, s. 2109, satır 4’de, Hsi-yü etnik bir tâbir gibi görünmektedir; “西 月 氏 匈 奴 西 域 舉 國 奉 師”. Huo Chü-ping’in (M.Ö. 140- 117) biyografisinde Hsi-yü, Yüeh-chih ve Hsiung-nu (Hun)’lar ile yan yana etnik bir tasnife tâbi tutulmaktadır. Hsi-yü’nün Shih Chi’de görüldüğü bir diğer yer Bölüm 111, s. 2933, satır 8’dir. Burada gene Huo Chü-ping’in Hunların Batı Beyi Hun-hsieh’e yaptığı seferden bahsetmektedir:

“…去 病 率 師 攻 匈 奴 西 域 王 渾 邪”. Burada Hsi-yü tâbiri ile Hun devlet düzeninde bugünkü Doğu Türkistan topraklarını idâre eden bir bey bulunduğu ve bu toprakların Hun idârî sistemine dâhil olduğu görülmektedir. Szu-ma-ch’ien’in buradaki Hsi-yü kaydını Hun devlet sistemindeki bir tâbirden ödünç aldığı anlasılmaktadır. Hsi-yü tâbirinin Shih Chi’de görüldüğü son yer Bölüm 117, s. 3044, satır 5’tir: “康 居 西 域 重 譯 請 朝…”.

Buna göre Hsi-yü, K’ang-chü (Sogdiana) ile beraber coğrafi-etnik bir ad olarak veya bir devlet adı gibi kullanılmıstır.

Dolayısıyla Çinlilerin “Hsi-yü” yani “Batı Toprakları” tâbirini Hsiung-nu’lardan (Hun) ödünç aldıkları ve bu yönüyle “Batı Toprakları” tanımlamasının Hsiung-nu (Hun) idarî taksimatına has bir kavram olduğu anlasılmaktadır. 

O hâlde Doğu Türkistan toprakları Çinliler için çok “yeni” topraklardı ve esasında “Hunlara âit” idi.



Doğu Türkistan Sahasının İlk Sâkinleri Sayılan Milletler

1- İndo-Cermenler

Milattan önceki devirlerde İndo-Cermen halklarının bütün Orta Asya’ya yayılmıs olduğu ve milattan sonra I. yüzyıldan itibaren güney batıya doğru kaymaya basladıkları iddia edilmektedir. Oldukça tartısmalı olan ve fantastik bir biçimde epey eski devirlere atfedilen bir Aryan istilasından bahsedilmekte ve bu tezden hareketle İndo-Germen nüfusun bugünkü Doğu Türkistan coğrafyasında da yurt tutmus olduğu ileri sürülmektedir.

Hatta Yüeh-chih, Wu-sun, Saka, Kırgız gibi halkların Türk değil, esasında İndo-Germen olduğu tezinden hareketle Doğu Türkistan’ın ilk sâkinlerinin İndo-Germenler olduğu neticesine varılmaktadır. Hatta Türkistan sahasının ilk halklarından biri olarak Yunan Baktriyalılar zikredilmekte ve Sakalar dahi isgalciler olarak nitelendirilmektedir. İndo-Germen teoriler bilinen siyasî ve ideolojik mahiyetleri sebebiyle daha çok ilmî açıklamalara ihtiyaç duymaktadır. Bu sebeple İndo-Germenlerin Doğu Türkistan sahasına gelmis oldukları hususuna dahi tereddütle yaklasmak gerekmektedir.


2- Hintliler

Hintli tüccarların miladî I. yüzyıldan beri bugünkü Doğu Türkistan sahasında ticaret ile istigal ettikleri ve Tarım Havzasının güney ve batısında ticaret kolonileri kurdukları bilinmektedir.

Bunun dısında Budist misyonerler Hindistan’dan kuzeye gitmis, orada Budizm’i yaymıs, Kuça ve Hoten birer Budizm merkezi hâline gelmistir. Aynı zamanda bu misyonerler Gandara stili Buda heykelleri, Kuzey ve Orta Hindistan’dan kayın ağacı kabuklarına ve palmiye yapraklarına yazılmıs yazılar da getirmislerdir. Hintli rahipler Sanskritçe dinî eserler yazmıslar ve bu dili Orta Asya’da öğretmislerdir. Doğu Türkistan’da bıraktıkları yazılı bakiyeler klasik Sanskritçe değil “hybride” denen halk diline yakın bir dildeydi. Fakat Hintlilerin Doğu Türkistan sahasına yerlestiklerine veya siyasî bir bünye olusturduklarına dâir herhangi bir delil yoktur.

Doğu Türkistanlı tarihçi Turgun Almas’ın dediği gibi Budizm milâttan önce ve sonraki dönemlerde Hindistan’dan Tarım Havzasındaki Hoten, Kasgar, Kuça, Karasar ve Turfan’a yayılmıstı. O sıralar Budizm’e ait kitaplar Türkçe’ye veya Doğu Türkistan’da konusulan diğer dillere çevrilmediği için bölge halkı Sanskritçe ve Hintçe yazılmıs kitapları okumus ve bu dillerde ibadet etmislerdi. Bundan dolayı ele geçen yazılı belgelerin Sanskritçe veya Hintçe olması bölge halkının Sanskritçe veya Hintçe konustuğuna dalalet olamaz. 

Dolayısıyla Hintliler eski Doğu Türkistan’da ancak din kitapları vesilesiyle edebî bakımdan varlık göstermislerdir. Bölgenin etnik yapılanmasına tesir ettikleri söylenemez.


3- Sogdlar

VII. ve VIII. yüzyılda ticarî faaliyetlerini yaygınlastırmalarına rağmen tüccarlıklarıyla ün yapan ve İran dilli bir kavim olarak bilinen ve esas sahaları Maveraünnehr olan Sogdlar Doğu Türkistan’da hiçbir zaman kendilerine âit bir devlet kurmamıslardır. Güçlü kavimler arasında Doğu Türkistan’da varlıklarını sürdürmüs olmaları pek mümkün görünmemektedir.

Tanrı Dağlarının güneyinden kıvrılan yol boyunca elde edilen yazılı bakiyeler onların sehirlerde küçüklü büyüklü topluluklar halinde yasadıklarını göstermektedir. Çin kaynaklarındaki bilgilerden Ch’ang-an’da zaman zaman kalabalık bir kütle halinde bulundukları anlasılmaktadır. Nitekim Tarım Havzasının batısında ve Batı Türkistan’da bazı Sogdça belgeler bulunmustur. Bunların varlıklarını sürdürememelerinin ticarete pek düskün olmalarından kaynaklandığı görülmektedir. Sogdların milâdî devirlerden biraz önce Hoten civarında ticaret kolonileri kurdukları bilinmektedir.

Ancak Gök-Türkler devrinde Doğu Türkistan’daki ticarî faaliyetlerinde altın devirlerini yasamıs olan Sogdlar çok geç bir tarihte bölgeye gelmislerdir ve dolayısıyla ilk sâkinlerden biri olarak sayılmaları mümkün değildir.


4- Toharlar

İlim âlemindeki bazı görüslere göre Grek kaynaklarındaki Toharlar Çin kaynaklarındaki Yüeh-chih’lerdir. Eğer böyle ise bunlar Doğu Türkistan’ın asıl sâkinleridirler ve Hunların M.Ö. III. yüzyılda bölgede idâreyi ele almalarına kadar Tarım Havzası boyunca yayılmıslardır. Ancak bu Yüeh-chih=Tohar tezi çok tartısmalıdır ve birçok âlim tarafından kabûl edilmemektedir.

Ptolemaeus (M.S. 90-157) “ταχοροι” ile Seyhun Havzasının kuzeyini, “τόχαροι” ile Baktriya’yı kastediyordu. Tibet kaynakları ise VI-VIII. yüzyılda Besbalık, Qoço ve Karasar için “Twyry” adı kaydetmektedir ki, bu Tohar adıyla ilgili görünse de Henning tarafından doğrudan Besbalık, Qoço ve Karasar ahalisine verilen umûmî bir adla alâkalı gibi görülmektedir.

Ayrıca Ta-hsia=Tohar özdeslestirmesi yapanlar çıksa da Ta-hsia’nın bir kavim değil coğrafya adı olduğu bilinmektedir.

Annemarie von Gabain, Pamir yaylasının güney batısındaki bir bölgenin her zaman için Toharistan olarak adlandırıldığı görüsündedir. Tohar diline ait yazmalar sadece Tanrı Dağlarında bulunmustur. Yüeh-chih’leri Toharlarla eslestiren bazı görüsler olsa da bu görüsler ispata muhtaçtır ve Hint-Avrupa dil teorisi etkisindedir. Turfan’da bulunan dinî metinler Toharcanın (A) lehçesi, Kuça’dan Turfan’a kadar olan yerde bulunan dünyevî metinler ise Toharca (B) lehçesi olarak tasnif edilmistir. Toharca (B) lehçesinin Turfan’da yoğunlastığı söylenmistir. 

Toharlar Budist idiler ve bu münasebetle dillerine ait metinlerin tamamına yakını dinî mahiyettedir. Kuça da Toharlar için çok mühim bir Budizm merkeziydi. Eski Türkçe dini metinlerde geçen Budist terim ve deyimler Sanskritçeden Toharca aracılığıyla geçmistir. Toharca (A) lehçesi Budist Türkler tarafından kutsal sayılmıs ve ibadet dili olarak kullanılmıstır. Bunun yanında Toharlar arasında Maniheizm de yayılmıstı. Toharların geliskin bir kültüre sahip oldukları görülmektedir. 

Öte yandan Toharca (B) lehçesi konusanlar ancak Gök-Türkler devrinde Kuça’da yasamaktaydılar. E. Waldschmidt, plastik fresk ve resimlerin stil analizlerine göre Doğu Türkistan’da ancak miladî 600-800 yıllarında dinî cihetten Tohar kültürünün etkili olduğunu belirtmektedir. Toharca en eski metinlerin M.S. V. yüzyıla âit olduğu bilinmektedir.

Öte yandan Çinliler Tohar yer veya kavim adını çok sonraları, Tabgaçlar devrinde (M.S. IV. yüzyıl) tanımıslardır. Tohar = Yüeh-chih özdeslestirmesi bugün hâlâ dillendirilmektedir ve bu eslestirme doğrulanırsa Doğu Türkistan’ın en eski sâkinleri Toharlar olacaktır. Bize göre bu görüs uzak bir ihtimaldir.


5- Çinliler

Bugünkü Marksist-Maocu resmî Çin ideolojisine göre Doğu Türkistan’ın en eski sâkinleri sunlardır: 

i) Batılı ırklar: Hint-Avrupalılar 
ii) Doğulu ırklar: Moğol ırkı, Doğulu ve Batılı ırkların karısımı bir ırk ve Çin ırkı. 

Bu görüse göre Türk, sadece 552-744 yılları arasında hüküm süren bir kabileler birliğinin adıydı ve Doğu Türkistan’ın Türklük ile bir alâkası yoktu. Çinliler Önceki Han devrinde (M.Ö. 206-M.S. 25) ilk defa Doğu Türkistan topraklarıyla tanısmıs ve Sonraki Han devrinde (M.S. 25-220) özellikle 73-108 yılları arası tüm güçleriyle Doğu Türkistan coğrafyasını hâkimiyetleri altına almaya çalısmıslardır. T’ang devrinde (618-907) ise Doğu Türkistan’da epey güçlenmislerdir. Bu münasebetle bölgeye yerlesen Çinliler olmustur. Turfan’da çok miktarda Çin parası ve yazması bulunmustur. Bu metinlerin tamamına yakını Budizm ile ilgilidir; bunun yanında Konfüçyüs, Maniheist ve diğer inanıslara ait Çince metinler de mevcuttur.

Görüldüğü gibi Çinliler Doğu Türkistan’a ancak isgalci sıfatıyla nüfûz etmeye çalısmıslardır. Muasır tarih yazımlarında ise Doğu Türkistan’ı Çinlilerin kadim toprağı olarak göstermek için hemen her dilde türlü nesriyata girismislerdir. 

Çinliler bu tür propaganda kitaplarıyla çesitli tarihî belgeleri çarpıtarak neticeye varmaya çalısmaktadırlar. Meselâ Divanü Lûgat-it-Türk’de geçen “Tawgaç” maddesini misal göstererek Doğu Türkistan’ın Türkler tarafından dahi Çin toprağı olarak görüldüğünü öne sürmüslerdir. 

Kâsgarlı Mahmud söyle demektedir: “Tawgaç: “Maçin’in adıdır. Burası Çin’den dört ay uzaktadır. Çin aslında üç bölüktür: Birincisi “Yukarı Çin’dir ki doğudadır; buna Tawgaç derler. İkincisi “Orta Çin”dir; burası “Xıtay” adını alır. Üçüncüsü “Asağı Çin”dir, “Barxan” adı verilir; bu, Kasgardadır. Lâkin, simdi “Maçin”, “Tawgaç” diye tanınmıstır. “Xıtay” ülkesine de “Çin” denilmistir”. 

Hâlbuki “Çin” ve “Maçin” adları çesitli devirlerde farklı bölgelere atfedilmistir. Kaldı ki “Çin” adı esasında Türklerin yasadıkları Kan-su eyaletindeki Göksu bölgesi için kullanılmıs ve Türklerin en eski devirlerde kurdukları devlete “Çin” adı verilmistir. Çinliler ise “Çin” adını kabul etmemisler ve Türklerden ayrılmak için kendilerine “Han” adı vermislerdir ki bugün de aynı durum söz konusudur. 

Çinliler hiçbir zaman kendilerine Çinli ve ülkelerine Çin adı vermemislerdir. M.Ö. 221 yılında tüm Çin topraklarını tek bir çatı altında toplayan Ch’in Hanedanı’nın esasen Türk olduğu bilinen bir vakadır. Dolayısıyla Kâsgarlı Mahmut’un bahsettiği “Çin” ile Çinlilerin hiçbir alâkası yoktur.

Çinlilerin en eski coğrafya kitaplarından biri olan Shan Hai Ching (yazılısı M.Ö. III-II. yüzyıl)’de Kun-lun, Ch’i-lien gibi dağları ifade ettiği söylenen imlerin geçmesinden hareketle bugünkü Doğu Türkistan coğrafyasının Çin ile beraber düsünüldüğünü öne sürmektedirler. Bu iddiaların elle tutulur hiçbir tarafı yoktur.

Meselâ Türkçe olarak bkz. Tian Wei-jiang ve Cao Yi-qun, Xinjiang Tarihi, Beijing 2003, s. 5: “Xinjiang (yani Doğu Türkistan), eskiden beri Çin’in birçok milliyetlerden kurulu büyük ailesinin önemli bir parçasıdır. Uzun geçmise sahip tarihi ve parlak kültürü de Çin uygarlığının ayrılmaz bir bölümünü olusturmaktadır”. Çin hükümetinin çesitli dillerde ve bu arada Türkçe olarak da nesrettiği bir baska kitapta Doğu Türkistan toprakları Çin milletinin ayrılmaz bir parçası olarak değerlendirilmekredir.

1221 yılında Chin İmparatoru tarafından Cengiz Han’a gönderilen elçi Wu-ku-sun, Yü-men geçidinden (bu geçit tabiî Çin sınırı sayılır ve bundan sonra Doğu Türkistan toprakları baslar) sonra batıya doğru seyahatinde yüzden fazla sehir gördüğünü ve bu sehirlerden hiçbirinin Çince ad tasımadığını kaydetmistir.

Çinlilerin edebiyat, yazı, ticaret ve kültür cihetlerinden Doğu Türkistan üzerinde tesirleri olduğu bir gerçektir ancak Doğu Türkistan’ın ilk sâkinleri olarak sayılmaları mümkün değildir.


7- Tibetliler

III. ve IV. yüzyılda Doğu Türkistan sahasında kısmî faaliyetlere girisen Tibetli Ti ve
Ch’iang kavimleri bir yana Tibetliler ancak VII. yüzyıldan IX. yüzyıla kadar Doğu Türkistan’da önemli bir rol oynamıslardır. 783’de imzalanan Çin-Tibet anlasması Tibetlilere Doğu Türkistan’da haklar vermistir. Turfan’da ortaya çıkarılan Tibetçe Budist el yazmaları ve Tun-huang’daki bazı resmi belgeler XI-XII. yüzyıllara aittir. Miran kalesinin güney yolu üzerinde de çok sayıda yazma bulunmustur.

Böylece Tibetlilerin din ve kültür bakımından Doğu Türkistan’a bazı tesirler yaptıkları ancak VIII. yüzyıl gibi çok geç devirlerde isgalci olarak bölgeye geldikleri anlasılmaktadır. Dolayısıyla Tibetliler bölgenin ilk sâkinlerden biri olarak değerlendirilemez.


8- Moğollar

Moğollar ilk olarak XII. yüzyılın sonlarında Cengiz Han tarafından tek vücut edilip güçlenmisler ve bu sayede sonrasında Doğu Türkistan sahasına inebilmislerdir. Moğol boylarının bu sahada daha evvel etkin bir rol oynadıklarını söylemek zordur. Turfan’da yapılan kazılarda bulunmus olan mektuplar ve Moğolca Budist blok basma yazıları XIII. yüzyıla aittir. Devlet olma becerisini Türklerden çok sonra edinen Moğolların Doğu Türkistan sahasında eski devirlerde bir varlık gösterememis oldukları bir gerçektir.


9. Türkler

Türkistan’da yapılan kesiflerden önce Türk kavimleri ve Doğu Türkistan hakkındaki bilgilerimiz azdı. Elde var olan tek sey Selçuklulara ve Osmanlılara ait metinler ile Çağatay lehçesinde yazılmıs ve esas itibarı ile dinî ve edebî eserlerdi. Bunun yanında Doğu Avrupa, Batı Asya ve Sibirya’daki çok sayıda muasır Türk lehçeleri hakkında bazı malûmatlar da vardı. 19. yüzyıl sonunda Thomsen’in, simdiki Moğolistan topraklarında bulunan Orhun Kitabeleri’ni çözümlemesi durumu biraz değistirmeye baslamıstır. Akabinde Almanların Turfan kesifleri ile eski Türkçe el yazmaları ve blok basma yazılar ortaya çıkarılmıstır. Bunun yanında bulunan resimler, arkeolojik malzemeler bu sahadaki eski Türk varlığı hakkında bilgi edinmemizi sağlamıstır. Ayrıca Sinoloji alanında yapılan çalısmalar da bu varlığın epey gerilere gittiğini göstermistir.

Türklerin mense efsanelerinden biri Doğu Türkistan’da geçmektedir. Buna göre komsu ülke tarafından mağlup edilen ve soyları tamamen katledilen Türklerden sadece on yasındaki bir çocuk sağ kalmıstı. Galipler onu öldürmeye kıyamadılar ve onun ayaklarını kesip bataklığa yani Etsin Göl’e bıraktılar. Çocuk burada bir disi kurt tarafından beslenip büyütüldü. Çocuk büyüyünce kurt ile birlesti ve kurt gebe kaldı. Komsu ülke çocuğun yasadığını öğrenince oraya adamlarını gönderdi. Adamlar gelince çocuk ve kurt Turfan dolaylarına kaçtılar ve orada bir mağaraya sığındılar. Mağarada on çocukları oldu ve bunlar dısarıdan kızlarla evlendi. Böylece Türkler yeryüzüne yayıldılar.

Türklerin türeyis efsaneleri de göz önünde bulundurulunca Türklerin anavatanı tartısmalarında simdiki Moğolistan toprakları ve Altay tezi epey taraftar kaybetmis ve Batı Türkistan, Tanrı Dağları, Doğu Türkistan ve Aral bölgeleri tezi de dillendirilmistir. Yine de Altaylar ve Güney Sibirya sahasının Türklerin ana yurdu olduğu görüsünün hâkim görüs olduğunu zikretmekte fayda vardır.

Çinliler Doğu Türkistan’ı Hunların sağ kolu olarak görüyorlar ve Doğu Türkistan’a hâkim olmanın Hunların sağ kolunu kesmek manasına geldiğini söylüyorlardı. Çin kaynakları da Doğu Türkistan’ı Hun toprakları olarak kabul ediyordu. 

Meselâ T’ai P’ing Yü Lan’da Hsi-yü’nün Kao Tsung (M.Ö. 1259-1200) devrindeki Kuei-fang olduğu bildirilmektedir . 



***(Kuei-fang’ın Hunların ataları olmasıyla ilgili bkz. Cevat Türkeli, Çin Kaynaklarına Göre Hunların Ataları, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayınlanmamıs Doktora Tezi, İstanbul 1990, s. 36: “Kesin olan bir sey varsa o da Kung-fang veya Kuei-fang isimleriyle bilinen halkın Hunlar olduğudur”.)***



Buradaki Kuei-fang ise Hunların ataları olarak tasnif edilmektedir. Gerçekten de milâdî devirlere takaddüm eden yıllarda Çinlilerin Doğu Türkistan’a yönelmeleri Hunların sonunu getirmis ve Hunlar gittikçe zayıflayarak ikiye bölünmüslerdi. Bu gerçek Mo-tun’un M.Ö. 176 yılında Çin İmparatoru’na yazdığı mektupta hâkim olduğu toprakların merkezine Doğu Türkistan’ı koymasıyla da kendisini göstermistir. 



***(“Bundan sonra Lou-lan, Wu-sun, Hu-kai ile, bunlardan baska, onların yakınlarındaki yirmi altı devletin hepsi alındı”. Japon âlim Matsuda mektupta geçen bu kavimlerin yayıldıkları saha için söyle der: “Yüeh-chih’ler Kansu’da, Lou-lan Doğu Türkistan’ın doğusunda, Wu-sun’lar Tanrı Dağlarının kuzey doğu eteklerinde, Hu-kai ise bir Altay kavmi”)***



Çinliler Mo-tun’un ölümünden sonra Tarım Havzasının güneyindeki yollardan Doğu Türkistan içlerine girmisler, bazı Çinli tüccarlar Fergana’daki devletlere kadar uzanmıslardı.

Yine Hunların ataları oldukları kabul edilen Ti’lerin bulundukları istikamete göre doğuda olanlara yesil, batıda olanlara ak ve güneyde olanlara kızıl veya al denildiği ve böylece milattan önceki bin yılda bölgeye hâkim oldukları bilinen Ti’lerden Ak ve Kızıl Ti’lerin esas itibarı ile bugünkü Doğu Türkistan coğrafyasında yayıldıkları anlasılmaktadır. Nitekim Turfan ve çevresinin Kızıl Ti’lerin ve daha sonraki Töles ve T’ing-ling boylarının en eski yurdu olduğu Çin kaynaklarından tespit edilmistir.

Zeki Velidi Togan tarafından hiç olmazsa hâkim tabakasının Türk olduğu kabûl edilen Sakalar, çok eski devirlerde Doğu Türkistan’da Tarım Havzasının güneyinden kıvrılan yol üzerindeki merkezlerde ve özellikle Hoten’de ve Tomsuk’ta yurt tutmuslardır. Eski Fars kaynaklarına göre Sakaların yayıldığı sahalardan biri Fergana, Tanrı Dağlarının orta kısımları ve Kasgar dolaylarıdır. 

Sakalar çok eski devirlerde Doğu Türkistan sahasında yayılmıslar ve daha sonra bugünkü Afganistan’a çekilmis ve imparatorları Asoka’nın baskanlığında bir yandan Kuzey Batı Hindistan bir yandan da Doğu Türkistan’ın Güney bölgelerine inmislerdir. 

Sakaların X. yüzyıla kadar Hoten Devleti’ne hükmettikleri bilinmektedir. Hoten yüzyıllar boyu Budizmi desteklemisti, Budist kültürün önemli merkezlerinden biriydi. Hoten beyleri Hun ve daha sonraki diğer Türk devletleriyle yakın münasebetler kurmuslardır. Hotenli “Aslan” lakaplı beyler ilk olarak X. yüzyılda Karahanlılar tarafından düsürülmüslerdir. Saka dilinde ve Sanskrit alfabesinde metinler Hoten, Tun-huang ve kuzey yolu üzerindeki Maralbası gibi bazı noktalarda bulunmustur. 

Yine Sakaların adı Yarkend’in Çin kaynaklarındaki eski adı olan So-chü ~ Sha-ch’e 莎 車 *Saklâ~*Śaklâ olarak yeniden insa edilen adda görülmektedir; Sha-ch’e (Yarkend) adı kesinlikle Sakalardan yadigârdır.



***(Çin kaynakları Türklerin (Gök-Türklerin) ataları olarak “So” kavmini göstermektedir (Chou Shu,Beijing 1997, s. 908) ki bu adın Saka adının bir baska Çince yazımı olduğu kabûl edilmektedir (Yu Taishan, “The Origin of the Kushans”, Sino-Platonic Papers, Nu. 212, July 2011, s. 15).)***



Türklükleriyle ilgili bazı emareler olan Yüeh-chih’lerin ilk baslarda Tun-huang ile Ch’i-lien Dağları arasında, bugünkü Kansu bölgesinde yasadıkları anlasılmaktadır. 

Yüehchih’ler Hunlara yenilmeden önce batıda Tanrı Dağlarının doğusunda bulunan ve Wusun’ların yasadığı bölgede, Cungarya’da, Tarım Havzasındaki ülkelere kadar olan topraklarda; kuzeyde Moğolistan sahrasının büyük kısmında ve doğuda Kansu eyaletinin bütün kuzeyinde, Tun-huang çevrelerinde, Çin Seddi’nin en batısındaki Lin-t’ao, Lung-hsi ve Yüchung’a kadar olan sahada yasamaktaydılar. 

Yüeh-chih’ler M.Ö. 165’te Hunlar’a yenildikleri sırada Kansu dolaylarında yasıyorlardı ve göçüp İli vadisine çekilmislerdi . Ancak Yüeh-chih’lerin Hunlara yenildikten sonra da hâlâ Kansu dolaylarında yasadıklarına dâir malûmatlar vardır. Turfan bölgesinde ise Yüeh-chih’lerin bir kolu olan Koç veya Kos boyu (-an çoğul ekini alarak Kusan) yasamaktaydı. 

Bu boyun adı muhtemelen tamgasının “koç” olması dolayısıyla “koç” olarak kalmıstır (benzer durum “koyun” adıyla anılan Türk boylarının ve devletlerinin varlığı ile de gözlemlenebilir). Turfan için Çin kaynaklarında verilen Ch’e-shih 車 師 adındaki ch’e adı chü veya k’u olarak da okunmaktadır; dolayısıyla Türkçe Koç veya Kos halk adının chü-shih veya k’u-shih olarak Çinlilerce kaydedilmis olması pek mümkündür.

Türk boyları arasında sayılan Wu-sun’lar milattan önceki devirlerde Kansu’da ve Tun-huang ile Ch’i-lien (Tibet ile Çin arasında sınır gibi duran Nan-shan veya Güney Dağları) arasındaydılar. Bunların vatanı bilhassa Turfan sahasıydı ve Hunlar tarafından mağlup edilince M.Ö. 160 yılında batıya, Doğu Türkistan taraflarına göç etmislerdi.

Milâttan önceki devirlerde Batı Türkistan’ın kuzeyinde yasadıkları ve M.Ö. 1. bin yılda Doğu Türkistan’a girdikleri bilinen Kırgızlar M.Ö. 58 sıralarında Doğu Hunlarının batıya doğru ilerlemelerinden kaçarak doğuya gitmis ve Kumul’un batısına gelmislerdi. Bu sırada Kırgızlar Kumul ve Barköl sahasından batıya, Ak Tağ’ın güney eteklerine, Karasar’ın kuzeyine kadar uzanmıslar ve milâdın baslarında Kasgar’da yayılmıslardı.

Büyük Hun Devleti kurulduktan sonra Ting-ling’lerin güney grubunun Gobi Çölünden Çin’e ve Sarı Irmağın kaynağına doğru ilerledikleri ve tabiî olarak simdiki Doğu Türkistan’a girdikleri bilinmektedir. Yine Çin kaynaklarına göre miladî devirlerde bugünkü Doğu Türkistan sahasının doğu kısmında, Akdağ (Pai-shan)’ın eteklerinde, Hami dolaylarında ve Altay dağlarının güney batısında T’ieh-le (Töles) boyları yasıyordu. VI. yüzyılın baslarında Shan-shan dolaylarında Ting-ling’ler yayılmaktaydılar.



Sonuç

El-Birûnî, Türklerin Türkistan sahasının en eski ahalisi olduğunu kaydetmistir. Türk ırkının bir prototipi olan Andronovo kültürü tasıyıcıları M.Ö. 1700’den itibaren yavas yavas Orta Asya’ya hâkim olmaya baslamıslardır. Altaylara ve Tanrı Dağlarına yayılan bu ırkın hâkimiyeti Hun ve Gök-Türk çağına kadar devam etmistir. En geç Önceki Han (M.Ö. 206-M.S. 25) devrinde Tanrı Dağları etekleri, Tarım Havzası ve He-hsi koridorunda Türkler yasamaktaydı.

Rus Türkologu Malov, “Türkler milattan önce V. asırda büyük ölçüde simdi yasadıkları yerde yasıyorlardı” demektedir. Tolstov, Türklerin milattan önce 2500 civarında Türkistan bölgesine gelmis olduklarını ve Arîlerin bölgeyi istilasından sonra bölgede Türklerle karıstıklarını söylemektedir. Yine G. Schmitt’e göre kaynaklarda Chin-man olarak geçen Bes-balık en eski devirlerde bir Türk yurdu idi. Hattâ tarih öncesi dönemlerde bugün Çin toprağı sayılan ve esasında da Çinli addedilen, Doğu Türkistan’ın daha da doğusu olan Shen hsi, Shan-hsi, Chih-li gibi yerler tamamen Türklerle meskûndu. W. Eberhard da bugünkü Doğu Türkistan’ın asıl sâkinlerinin Türk olduğuna Sinolojik mülahazalar neticesinde varabilmistir.

Dolayısıyla Türklerin Doğu Türkistan’a çok geç devirlerde geldiği, bölgenin asıl ahalisinin baska milletlerden olduğu yönündeki genel görüs doğru değildir.

Sonuç olarak makalemiz umûmî görüsün aksine bilhassa Çin kaynaklarındaki kayıtlara dayanarak esasen Doğu Türkistan coğrafyasına atfedilen “Hsi-yü” adının ilk geçtiği yerler incelenerek Türklerden ödünç alınmıs olabileceğini; Doğu Türkistan’ın Hun Devleti için bir varlık sebebi olduğunu ve bu yüzden en eski devirlerden beri Türklerin hayat sahası hâline geldiğini; bölgedeki ilk sâkinleri baska milletler olarak gösteren arkeoloji ve dil çalısmalarının eksik ve bazen de taraflı olduğunu dolayısıyla yazılı kaynaklardan da istifade etmek gerektiğini ve Doğu Türkistan’daki en eski sâkinlerden birinin Türkler olmasının çok büyük bir ihtimal teskil ettiğini ortaya koymustur.





DOĞU TÜRKİSTAN VE İLK SÂKİNLERİ
The Eastern Turkistan and Its First Habitants
Arş.Gör.Kürsat YILDIRIM
İstanbul Ün. Edebiyat Fakültesi Tarih Bölümü - pdf










Jeolog ve arkeologların bölgede yaptıkları araştırmalara göre bundan aşağı yukarı sekizbin yıl önce Orta Asya ikliminde büyük değişiklikler olmuş ve bir kuraklık yaşanmış; bu yüzden ecdatlarımızın bir kısmı Asya'nın doğu ve batı bölgelerine göç etmek zorunda kalmışlardır. Bunlardan vaktiyle Tarım vahası civarında yaşayan atalarımızın bir kısmı Altay dağlarına muhaceret ederek bugünkü Moğolistan ve Baykal Gölü çevresine yerleşmişlerdir. 840 yılında Moğolistan'dan Doğu Türkistan bölgesine göç eden Doğu Uygurları, aslında bundan sekiz bin yıl önce Tarım havzasından Moğolistan ve Baykal Gölü taraflarına göç eden ecdatlarımızın torunlarıdırlar.

Sekiz bin yıl önceki büyük göçte, Tarım havzasından yola çıkarak Ladak yoluyla kuzey Hindistan'a göç eden ecdatlarımız, Hindistan'ın asıl yerli halkı sayılan Dravidlerle birlikte Hindistan medeniyetinin şekillenmesine büyük ölçüde katkı sağlamışlardır. Arkeologlar XX.Yüzyılın 20.yıllarında, Indus nehri vadisindeki Harappa (bugünkü Pencap eyaletinde) Muhenjo-daro (Sind eyaletinde) gibi eski şehir harabelerinde yaptıkları araştırmalarda, Orta Asya Türk tipine ait, saçları iple bağlı bir heykel buldular. Bu heykel, sekiz bin yıl önce Tarım havzasından Kuzey Hindistan'a göç eden ecdatlarımızın, Aryanilerin Hindistan'a göç etmesinden binlerce yıl önce bölgenin yerli halkı Dravidlerle birlikte yaşadıkları döneme aittir.

Xinjiang Sosyal Araştırmalar Akademisi araştırma merkezi, 1971 yılında Könçi nehrinin civarındaki eski bir mezardan bir kadın cesediyle bir çocuk cesedi bulmuştur. Nanking Üniversitesi Coğrafya Fakültesi, karbonlama usulüyle bu cesetlerin bundan 6412 yıl önce defnedildiğini tespit etmiştir. Bu haber Halk Gazetesi'nde yayınlandıktan sonra, Xinjiang Gazetesi'nin 24 Şubat 1981 tarihindeki Uygurca sayısında da neşredilmiş ve şu yorum yapılmıştır.

"Bu cesetler, toprak seviyesinden biraz yüksekte bulunan kum tepeleri kazılarak çıkartılmıştır. Mezarın iki başına birer ağaç yerleştirilmiş ve ağaçların uçları toprağın üstüne çıkmıştır. Mezar dik olarak kazılmış, cesetler sağ tarafa doğru yatırılmış, üzerine ağaç latalar konulmuş, lata üzerine koyun derisi ve kamış hasır örtülmüştür. Cesetler kaba yün kumaşlara sarılmış olup, kadın cesedinin başına yün kalpak giydirilmiştir. Uzun sarı saçları omzuna kadar uzanan kadın iri gözlü, uzun kirpikli ve dik burunludur... Cesetle birlikte gömülen eşyalar içinde, çok güzel örülmüş kamış sepet vardır ve sepetin içinde bitki tohumları konulmuş, fakat bu uruklar zamanla toz olmuştur. Çocuğun cesedinin yanındaki kamış sepette ise buğday taneleri bulundu."

Bulunan bu iki ceset sekiz bin yıl önce yaşanan büyük göç sırasında, bulundukları toprakları terk etmeden önce Tarım havzasında hayatlarını devam ettiren atalarımızın etnik özelliklerinin ve uygarlığının araştırılmasında oldukça önemlidir.

Tarım havzasının eski yerli halkının sarı ırka veya Aryanilere (MÖ.1700 yılları civarında İran'dan geçerek Hindistan'a göç eden halk) mensup olmadıklarını rahatlıkla söyleyebiliriz. Çünkü burada yaşayan yerli halk Uygurların atalarıydı.

- Dravidler; Avstralo-Asyatik-Hindones ırkına mensup siyah saçlı, basık burunludur.

Yakın zamanlarda Tarım havzasındaki bazı yerlerde (Könçi nehri, Çerçen ve Çarkılık civarları) bulunan mezarlarda defnedilen kişilerin (erkek veya kadın) tamamı başları doğuya, ayakları batıya gelecek şekilde konulmuştu. Bu ne anlama gelir?

Ecdatlarımız, en eski dönemlerde şamani inanca sahiptiler. Şamanlar genelde güneşe, aya, göğe, yer ve su ilahlarına inanırlardı. Şamanların bu tür inançları gereğince ecdatlarımı çadır kapılarını güneşin doğduğu yöne koyuyorlardı. Türk ve Doğu Uygur kağanları (Orhon Uygur Hakanlığı), bazı törenlerde yüzünü güneşe çevirip oturuyor ve dokuz defa eğiliğ selam veriyorlardı. Hatta kağanların adları da bu tür gelenekleri yansıtmaktadır. Örneğin Orhon Uygur kağanlarından Çundi-han'ın lakabı "Kün Tengride Uluk Bolmış Alp Küçlük Bilge Kağan"dı.


Turgun Almas
Uygurlar
Selenge Yayınları





Ahşap Lahitten detay - 3.yy-4.yy









"Teke Boynuzu" takılmış Atlar...
Tıpkı Pazırık kurganlarından çıkartılanlar gibi...