UNTERTAN-THAN-TAN-THEGN İSMİNİN KÖKENİ; TEGİN

ANGLO SAKSONCA VE ALMANCA 

“UNTERTAN” “THAN/TAN/THEGN” İSMİNİN KÖKENİ ;

“TEGİN”

Tanju CAN

Günümüz Almancasında “Untertan” tarihsel kelimenin manası “takipçi, emireri, hizmetli (gefolgsman)” manasında kullanılmaktadır (1a). “Untertan”, “unterwerfen”; yani “boyun eğen” manasında da kullanılır (1b). “Der Untertan” sözcüğünün aslı olarak Ortacağ`da ; bir Prenslik ya da monarşik sistemde , “Prensine, Derebeyine sadakat ve hizmetle bağlı olan tüm tebaasını kapsayan hizmetli, emireri, hizmetçisidir”. (2)

Alman yazar Heinrich Mann`ın "Der Untertan" romanını aynı ad ile sinemaya taşınan filmin afişi. 

DDR,(Eski Doğu Almanya)da 1951 senesinde Alman yönetmen Wolfgang Staudte tarafından çekilmiştir.

Almanca “unter” kelimesi “altında, aşağıda” demektir. Bu duruma göre “Untertan”ın birebir tercümesi “Than/Tan’ın altında” , böylece “Untertanen” “Tan’ın altındakiler” demektir. Tarihte büyük imparatorlukların, siyasi birliklerin, federasyon ve konfederasyonlarında “Untertan”ları vardı.  Örneğin, Büyük Hun Birliği’nde Atilla’nın liderlik sultası altında olan Gotlar gibi.


Şimdi bu pencereden bakıldığında bu isim başka bir mana kazanmakta, “hizmetçi, emireri”nden ziyade “cihanşümul, büyük siyasi ve askeri birliğinin alt üyeleri, ganimetten de üst elitlerin altında pay alan” anlamı çıkar. 


“Thane” ismi çok daha sonraları Anglo Saksonca olduğu öne sürülen “thegn”, “hizmetçi, çocuk, öğrenci, genç” manaları ile açıklanmaya çalışılmış. (3) Bu manalandırmanın esasen bu ismin yalın hali olmadığını farkında olmadan Anglo Sakson yazarlar aynı manada olan eski Yunanca “Tekvov/Teknon” (çocuk) ismini örnek gösterirler. (4) Yazarların eski Anglo Saksonca olarak ifade ettikleri bir başka manaları da vardır “Than’ın /Thegn”, “Kahraman” ve “Genç Savaşçı” (5). 

Anglo Sakson Thegn

Yukarıdaki resim Mark Harrison`nun yazdığı Anglo-Saxon Thegn AD 449–1066 kitabının kapak resmidir. Ünlü ressam Gerry A.Embleton tarafından çizilmiştir. (yayinevi Bloomsbury USA, 1993)  Garry Embleton özellikle çizdiği tarihsel ve askeri resimleriyle meşhurdur. İngiliz askeri(ordu)yayınevi Osprey için de 40`tan fazla kapak resimleri çizmiştir. (Bknz.Militärisches Erbe, Dezember 2006, p. 43) Garry Embleton dünyaca ünlü karikatürist ve ressam Ron Embleton`un kardeşidir. Abisi Ron Embleton`un yarattığı tarihsel figürler tanınmış ünlü comics dergi ve yayınlarda yer almıştır. Garry Embleton, Tolkien ressamı John Howe ile birlikte yazdığı "Ortaçağ Asker" adlı kitabı, 

tarih boyunca yaşanan hobiler üzerinde büyük bir etki yaratmıştır.(Garry Embleton`un resmi sayfası:)

Peki, “Thegn” kelimesini Eski Yunancadaki “Tekvov, Teknon ile açıklamaya çalıştıkları ifadeyle yukarıda ki anlamla örtüşüyor mu? Bu iki söylem arasında bir çelişki olduğu aşikardır. Dünyanın tüm milletlerin kültüründe “hizmetçi, hizmetli, boyun eğen” manaları bir aşağılama ve aşağılanmadır, “çocuk” veya “öğrenci”manası da olumlu görülemez. Zira amiyane tabiriyle “pişmesine, olgunlaşmasına, uzmanlaşmasına, erkek, adam olması” yani “ham” olarak görülen bir tabirdir.


Peki “Genç Savaşçı” tabiri? Genç de olsa savaşçı tabiri olumludur, rüştünü ispat etmişliğin ifadesidir. Kahraman ifadesi ise tüm milletlerde en yüksek manevi mertebedir .


Kestirmeden diyecek olursak, çelişkinin Nirvana’sını yaşamış Anglo Sakson dilbilimcileri ! Çünkü kendi dilleri ile açıklayamadıkları bu ismi, ünvanı “Yunanca” açıklamaya kalkışmışlardır. Olayın bir başka çelişkisi de, Anglo Sakson ile Germenlerin tarihi ile tarihsel birliktelerini “Eski Yunan” ile bağdaştırmalarıdır.


“Thegn” kelimesinin “Anglo-Sakson” ve “Germence” olarak nitelendirdikleri yazılışı ile eski manasına bakalım bir de. 
Bu ismi okunduğu gibi yazalım: “The = Te, gn=gin”, yani “Tegin”. Sanki bilerek “Thegn” yazılmış, “Tegin” okunduğu halde, “Tegin” yazılımı daha mantıklı ve kolay olduğu halde neden “Tegin” değil de “Thegn” ?


Şimdi de manasına bakalım, acaba günümüz Almanca ve Anglo Sakson dillerinden hazırlayanların verdikleri manalar ile örtüşüyor mu?  “Than’lar kral nezdinde en yüksek imtiyaza sahiptirler.” (6) Birileri “Than”lardan birini herhangi bir şeyle örneğin bir cinayetle suçlayabilmesi için “Than”ların seviyesinde, siyasi ve sosyal statüsünde tam 12 şahide ihtiyaçları vardır. (7) Bu da demektir ki Kral’ın dışında kimsenin bu gücü yoktur. Böylesi bir ayrıcalığa sahip olan kişi, nasıl “çocuk, hizmetkar” olabilir? Hangi talebe sahip olabilir ? Bu akıl harcı mıdır ?


Bu vasıf ve imtiyaz sadece kraliyet ailesine mensup bir hanedan üyesinde olabilir ancak, yani Kralın kendi soyundan ve kanından olanlara mahsustur. Bu da kralın kardeşleri ve oğulları demektir. Tekrar dikkat çekmek isterim, yazılan ve kastedilen yüksek değil en “yüksek imtiyaz”dır.

Thegn/Tegin resmi

29 Aralık 1802-27 Ocak 1868 yılları arasında yaşamış Macar ressam ve grafik sanatçısı Balint Kiss tarafından çizilmiştir. 

Resim Macaristan’Debrecen kentinde ki sanat ve folklor müzesi olan Derí müzesindedir. Károly Lyka: Nemzeti romantika (Nationale Romantik), 

Corvina Kiadó, Budapest, 1982,György Seregélyi: Magyar festők és grafikusok adattára 

(Ungarische Maler und Grafiker), Szeged, 1988.

Peki İslam öncesi Türkler’de hanedanın en küçük oğluna verilen ünvan, ad nedir ? “Tegin”dir, yani Anglo Saksonların isimde biraz oynama yaparak yazdığı gibi “Thegn”dir.


Türk tarihine adını yazdırmış ünlü Tegin’lerden bazıları ;
1. En ünlüsü Göktürk İmparatorluğu’nun Teginidir ; “Kül Tegin (Köl Tigin)”, Bilge Kağan’ın küçük kardeşidir.
2. “Alp Tigin”, Gazneli Devleti’nin kurucusu.
3. “Anuş Tigin”, Selçuklu beyi, Harran Valisi ve Harzemşahlar hanedanının kurucularından.
4. “Anuş Tigin Derez” , Dürzilik mezhebinin kurucusu.
5. “Barha Tigin”, “Türk Şahi Tigin Devleti”nin Kurucusu, (Türk Bilimadamı Beyruni /El Biruni’nin ifadesine göre “Şahi Tigin Devleti”nin kurucusu “Barrha Tigin”dir.)

Sahi Tigin Devlet Sikkesi

Eftalit - üzerinde "bunu Hakan Tegin bastırmıştır" yazar ("the lord Tegin had made this [coin]")

Kimler „Tegin /Tigin“ yani „Prens“ olabilir peki ? Türk töresine göre „Kağanın en küçük oğlu“ „Tegin“ olabilir. Bu isimler ya da ünvanlar da başka coğrafyalara ancak Türkler ile gidebilir. Germenler bu isimlere Gotlar vasıtasıyla sahip olmuş olmalıdır. Çünkü Gotlar, Hunların, yani Büyük Türk Hakan’ı Atilla’ın „Untertan“larıydılar. Bu isim Atilla’ya ihanet edip onun gazabından korkup kaçan bazı Gotlarla, ya da daha sonra, yani Atilla’nın ölümü sonrası dağılan Büyük Hun Birliği‘nden kopan, ölümüne kadar Büyük Kağan’a sadık diğer Got kolları ile bugünkü Almanya, İngiltere ‘ye ulaşmış olmalıdır. Haliyle de isim Türkler‘deki gibi hanedanın en küçük prensine verilen „ad’dan ziyade, yani ilk manasından kopma yaşayarak, tüm prenslere ve kral kardeşlerine verilen ad olmuştur.


Ama tarih notlarda geçen “kralın en yüksek imtiyazı“ ifadesinin gerçek muhatabı kardeşlerinden ziyade oğullarını kapsar. Zira Krallar için erkek kardeşleri potansiyel bir tehlikedir, itina ile dikkat edilmesi gereken rakipleridir.


Ayrıca, yine İslam öncesi Türk Devletleri‘nde en yüksek devlet yöneticilerinin ünvanı „Tan“ ile başlar; „Tanhu“ veya „Tanyu“ gibi..  Örneğin, „Tan-Hu“, tarih kitaplarımız da geçen „Büyük Hun İmparatorluğu‘nun kurucusu Mete Han’ın“ ünvanıdır. „Göğünoğlu“ manasını da taşır, „Herkesi kapsayıcı“ manasında „halk nezdinde“ demektir.


„Tanhu“nun bir başka versiyonu „Şanyu“dur ve Hun liderlerin kullandığı bir ünvandır. Günümüze bu isim „Tanhu“dan devşirelerek  „Tanju“ olarak kullanılmaktadır.


Bu isim Ortaçağ döneminde anlam olarak bir başka şekle bürünmüş, daha önce bahsettiğimiz gibi „takipçi, hizmetçi, boyun eğen“ olmuş. (8) Örneğin, İskoçya’da bu ünvan 15.Y.Y’a kadar „Kralın alacaklarını tahsil eden tahsildarlar“ı için kullanılmış. (9) „Thegn (Tegin)“ ünvanına Danimarka ve İsveç’te eski „Rün Taşları“nda da rastlanır. (10) „Thegn Taşları“da denilen bu Bengü taşlar, yeni Viking dönemindeki „Maskensteine (Maske taşları)“ denilen insan ve hayvan yüzlerini ifade eden taşlardır. (11)
„Tegin“ aynı zamanda eski İskandinav yazıtlarının birinde geçen „Kral’ın oğlunun ünvanıdır“ (bir sonraki çalışmam için gerekli olduğu için şimdilik kaynağımı saklı tutuyorum. Çalışmam yayınlanınca kaynağını vereceğim, T.C. ).

İskandinav "Rün"yazıtı

Peki bu „Maske Taşları“nda ya da „Thegen Taşlar“ında hangi hayvan sembol olarak kullanılmıştır? Kurt... Evet… Türklerin sembol ve totemi sayılan „Kurt“.


Yadıma, mahiyetindeki küçük bir ordu ile Turkland’tan İsveç’e göçen ve İsveç ile İzlandalı tarihçilerin „Türk“ olarak nitelediği „Odin“ geldi. (12) Odin’in de en belirgin 2 hayvan sembolünden birisi Kurt’tu.

Odin ve yanında adları Geri ve Freki olan kurtları

"Maskenstein" Kurt Maskeli Savaşcılar:  Thengn/Tegin figürleri Darklands_Hrōr_Werwulf_Thegn  adında internet üzerinden  satılan minyatürlerdir.

Hazırlayanların (Concept) „Robert Lane, Tim Fisher, Artist; Christophe Madura ,Sculptor; Benoît Cosse, Painter; Sébastien Picque“nin olduğu `Cearl, 

Wælwulf Thegn. /Kurt Adam Thegin/Tegin`adıyla yer alırlar. 

Bu „Maskenstein“ denilen maskeler akla hem Kıpçak maskelerini getiriyor (13), hem de taşlara vurduğumuz yazılar ve resimleriyle „Taşbaba ve Balballar“ımızı. Demek ki taşlara vurulan tamgalar, yazıtlar ve resimlerimizin bir kolu, belki mütevazi bir kolu, İskandinavya’ya gitmiş. „Futhark yazıtları“  ile „Orkun kitabeleri“ örtüştüğü halde aslının „Türk kökeni“ inkar ediliyor.

Adı „Thegin“ gibi „Tegin“ olan „Kül Tegin Yazıtı/Taşı“ 

Moğolistan'da Orhun Yazıtları Müzesi'nde sergilenmektedir.

1958’de Moğol-Çekoslovak araştırma ekibi tarafından "Kül Tigin Anıtı" kazısında bulunur. Anıtın ortasından Kül Tigin Heykeli’nin ikiye ayrılmış baş kısmı çıkartılır. 

Çenesi ve burnu zarar görmüş bu heykelin kırılmış durumdaki taç kısmı daha sonradan yapıştırılmıştır. 

(Bknz.Peter Ziene, “Moğolistan’daki Eski Türk İmparatorlukları”, Cengizhan ve Mirasçıları Büyük Moğol İmparatorluğu Sabancı Üniversitesi, İstanbul, 2006, s. 84-90)
fotoğraf: "Moğolistan Steplerinde "Nomad" İmparatorlukları (Nomadic Empires of the Mongolian Steppes) Sergisi, Kore Ulusal Müze, Nisan - Temmuz 2018.

William Shakespeares’in ünlü eseri „Makbeth“de bile „Than“ ismi doğru biçimde „Tan“ olarak yazıldığı gibi manası da gününüz Anglo-Sakson ve Almanca sözlüğünü hazırlayanların aktardığından çok daha aslına uygun olarak aktarılmıştır; „Feodal Lord/Landsherr“ yani „Derebeyi“ olarak. (14)


„Derebeylikler“ Almancada „Fürstentum“ yani „Prenslik“ (15) olarak açıklanır. „Prens“in Türkçe karşılığı „Tegin“ ise ; her ne kadar gerçek manası „Hakanın en küçük oğlunun ünvanı“ olsa da;  „Hakan“ın, ya da batılıların anladığı manada, „Kral’ın büyük veya küçük oğlu“ anlamındadır ve her oğlu bir „veliaht“tır“, bir „Prens“tir.


Anglo Sakson dediğimiz Alman ve İngilizlerin dil bilimcilerinin „Thegn“ isminde olduğu gibi ismin yalın hali de, tüm manası ve kökeni ile ortaya çıkmasın diye önce kelime ile oynadıkları yetmezmiş gibi, „Thegin“ yani Türkçe olan „Tegin“ kelimesini eski yunancadan buna uygun mana aramaları ve bulduklarını sandıkları manayla da kelimeyi murdar etmeleriyle, birbiriyle tamamen çelişen zıt açıklamalar yapmaları onları gülünç bir duruma düşürmüştür.


Özetliyecek olursak, Alman sözlüğünü hazırlayanlar, dil bilimcileri „Tan“ ünvanı/kelimesini yazarken araya „h“ harfi sıkıştırarak ”Than”olarak yazarken, „Untertan“ sözcüğünde her nedense „Tan“ sözcüğünü düzgün yazmaktadırlar. „Untertan“, „Tan“lara karşı „boyun eğen, hizmetkar, tebaa, görevli“ demek ise o halde „Than“ın veya başka versiyonu „Thegn“in manası nasıl „çocuk, hizmetli, boyun eğen“ olabilir ? Ve İskandinav „Rün Taşları“nda nasıl „Thegn Taşları“ olarak ifadesi geçer? Ne zamandan beri bu abide taslar „çocukların, hizmetçilerin, boyun eğenlere“ önem arz eder? Dilbilimcilerin daha sonra ki verdikleri bilgiler, „genç savaşçı“,“Kahraman“ ifadeleri öncekilerle hiç örtüşmekte midir? Ve tüm bu çelişkili bilgiler mantıkdışı değil midir?


„Than“ ve „Thegn“ sözcüklerinin tek bir açıklaması vardır o da sadece „Türkçe“ ile mümkündür . „Untertan“lar „Tan“ların „kadim Türkçe“ ile „Tanhu“ların sadakatle bağlılığı mecbur olan hizmetlileri, emirerleridirler...; Aynen, Atilla zamanı Gotların neredeyse tamamının Atilla’nın emrindeki hizmetlileri, emirerleri olduğu gibi. „Thegn“in verilen manaları arasında genç savaşçı , kahraman ve Kral’ın nezdinde en yüksek imtiyaza sahip ayrıcalıklı konumları sebebiyle onlar günümüz batılı dilbilimcilerin yazdıkları gibi ne çocuktur , ne de hizmetçi, onlar „Tegin“dir.


Anglo Sakson dediğimiz Alman ve İngilizlerin dil bilimcilerinin „Thegn“ isminde olduğu gibi ismin yalın halini. manasını ve kökenlerini eski yunanca’dan buna uygun mana aradıkları ve bulduklarını sandıkları daha yüzlerce kelime, sözcük, ünvan var. Bunu daha sonraki çalışmalarımda göstereceğim.


Tanju CAN
02 Ağustos 2018, Almanya


Kaynaklar:
1a - Duden, die deutsche Rechtschreibung,27. Auflage, yayınevi  Bibliographisches Institut GmbH, Berlin ,1017,Untertan,Unterwerfen.
1b- Duden, a.g.e.
2- Duden,a.g.e.,Untertan; Bedeutung
3- Joseph Bosworth, Adictionary of the Anglo-Saxon Language...., Longman, Rees, Orme, Brown, Green, London 1838,s.501
4- Bosworth, a.g.e.
5- Bosworth, a.g.e.
6- Johann Martin Lappebberg , A History of England Under The Anglo-Saxon Kings,John Murray:London, 1842, s.315 
7- Martin, a.g.e. ,. (Burdaki „12 sayısı“ ifadesi de çok ilginçtir ; Türklerin hayatında 12 sayısının yeri ve „Arthur ile 12 Şövalye“ deki gibi… )
8- Duden,27. Auflage, Untertan..
9- Joseph Friedrich Wallach, Eugen Haberkern, Hilfswörterbuch für Historiker :Mittelalter und Neuzeit,München, Francke,1964, s225,. Konrad Fuchs, Heribert Raab (Hg.): dtv-Wörterbuch zur Geschichte. Band 2, L-Z, dtv, 6. Aufl. München 1987, S. 795  
10- Heiko Fritz, Midgard Auf der Spuren der Vikinger, Band 2(2.Cilt), Yayınevi BoD-Books on Demond, Norderstedt ,2017,s.47,
11- Fritz, a.g.e.
12- Hem İzlandalı  Saga yazarı  Snorri Sturlesson’a (Snorra-Edda  Prosa-Edda  eseri), hem de İsveç Kraliyet nişanı almış tarihçi Sven Lagerbring’e göre Oden ve halkı Türk ve Asyalıdır. (bknz.Abdullah Gürgün, İsveçlilerin Türk Kökenleri Üzerine, Kaynak Yayınları,2011)
13- Kipcak Maskeleri ; Kiptschakischer mask helmet from the 13th century, Archaeological Museum Krakow , Selçuklular’ın , Memlüklülerin, Safevilerin ve daha nice Türk boylarının özellikle savaşlarda kullandıkları, insan siması ile yaptıkları maskelerdir. Tarihte süreklilik önemli ise o halde bu konuda da Türklerin tarihi sürekliliği ayan beyan ortadır.  
14- Friedrich Maurer, Anmerkungen zu einer Macbeth-Inszenierung (bir Internet Arsivinden Momentum:Heinz Rupp: Deutsche Wortgeschichte,Bd. 1,3.NA Walter de Gruyter 1974, S. 12.
15- Duden,27.Auflage, Fürstentum; Territorium mit einem Fürsten als Oberhaupt ; Bir Prensin başında olduğu bölgesel toprak ağalığı, bölgesel güç. 

___________
___________

" Tegin/Tigin is Turkish of etymology and origin, also to be seen among Anglo Saxons and Scandinavians as "Thegn". Wonder how they get the word "TEGN" ?!.. Who can be "Tegin / Tigin" ("Prince")? According to Turkish customs, "Kagan's youngest son" can be "Tegin". And these names/titles can only be brought to Europe with Turks. For example, this title was used till the 15th century in Scotland for the "royality tax collectors". The title "Thegn (Tegin)" is also found in Denmark and Sweden in the old "Runic inscriptions". These stones are also known as "Thegn Stones", which expressed human and animal faces, and therefore called as "Maskstones" during the new Viking age. "Tegin" is also the "King's son's title" in one of the old Scandinavian inscriptions. " 

Tanju CAN / Germany

About the Head of Kül Tigin* Statue:

East Turkish Khagante, 8th century, Stone, H.42,4 cm

Excavated at Khushuu tsiadam, Khashaat, Arkhangai province/Mongolia

Institute of History and Archaeology of Mongolian Academy of Sciences

"Nomadic Empires of the Mongolian Steppes" Exhibition in The National Museum of Korea, April 27 - July 15, 2018.

Kul / Kül / Köl - Tegin / Tigin (Prince)

Younger brother of Bilge Kağan (Bilge Khagan), of East Turkish Khaganate (Göktürk / Köktürk), sons of İlteriş Kağan (İlterish Khagan) of the House Aşina (Ashina, a Turkish Clan); the ruling Dynasty of Turkish Khaganate. (The word " T'u-küe " in Chinese sources is the word " Turk ".)

- Empress Ashina (551–582), empress of the Chinese/Xianbei dynasty Northern Zhou. She was the daughter of Göktürk's Muqan Khagan (Reign: 553-572) son of Bumin Khagan, and her husband was Emperor Wu. Brothers of Empress Ashina : Apa Khagan , Yangsu Tegin (Prince).

- One of the Japanese clans was "Ashina Clan", who emerged during The Sengoku period (c. 1467 – c. 1568). The district located in Hiroshima Prefecture in Japan is also called "Ashina District".

Translation and compilation by Semra Bayraktar


more about:
Scandinavians and Turks (Huns)
İskandinavlar ve Hunlar