Karadeniz'in kuzeyinden Balkanlar’a ve Bizans içlerine yürüyen Türk boylarının ilk halkasını Peçenekler oluşturmaktadır. Peçenekler VIII.-XI. asırlarda önceleri Balkaş Gölü civarında, aşağı Sır Derya ile (İdil) Volga boylarında, sonraları Güney Doğu Avrupa ve Balkanlar'da yaşamıştır. Divanü Lügati’t-Türk l. s.488'de Becenek boy adı, Oğuzlardan bir boy, Rum yakınında oturan Türkler'den bir bölük olarak açıklanmaktadır.
Peçenekler, Rus ve Bizans kayıtlarına göre yüzyıllarca bu ülkelere akınlar düzenlemişlerdir. Ayrıca Hazarlar, Uzlar (Torklar) ve Kumanlarla (Kıpçaklar) mücadele etmişlerdir. Rus ve Bizans politikaları doğrultusunda zaman zaman Rus ve Bizans ordusunda diğer Türk boylarına karşı savaşmışlardır.
Peçenekler sekiz uruğdan meydana gelir:
1. Yardıertim
2. Kuvaçıçurr (Küverci-Ç'ur)
3. Kapuksınyula
4. Surukulbay (Külbey)
5. Borotalmat
6. Yazıkopen
7. Bulaçopan
8. Karabey (47)
Bizans imparatoru Konstantin Porphyrogennetos'un eserinde verdiği bilgiye göre, Peçenekler önce Yayık ve İdil boylarında yaşıyorlardı. Komşuları Hazarlar ve Uzlar'dı. Hazarlar, ticarete yatkın bir topluluktu; Peçenekler'in ticaret yollarını tutmaları ve sınırdaki yerleşim yerlerini tehdit etmeleri üzerine Hazarlar Uzlarla birleşerek Peçenekleri bu bölgeden çıkardılar ve yerlerine Uzlar yerleşti. Bu yenilginin arkasından Peçenekler Macar yurduna geldiler. Macarları yendiler ve ülkelerine yerleştiler. Macarlar da daha batıya göçtüler. Böylece Peçenekler, Don'dan Tuna'ya kadar olan bölgeyi yurt edindiler. Bu bilgiler Arap kaynaklarınca da onaylanmaktadır. (48)
895 yılından başlayan Uz baskısı sebebiyle Peçenekler Deşt-i Kıpçak’ı terk etmeye başlamışlardı.
1030 tarihlerinde ise Kıpçaklar İdil boylarına gelirler, sürekli batıya yürüyerek Don boylarından Uzlar'ı çıkarırlar. Uzlar da Peçenekler'in üstüne yürür ve Dneper nehrinin sol sahilini ele geçirirler. İşgal ettikleri bölgelerin büyük bir kısmını kaybeden Peçenekler, aşağı Tuna boyunda toplanırlar. l0l8'de Peçenekler ile Bizans arasındaki Bulgaristan'ın ortadan kalkması üzerine evvelce dost ve müttefik olan Peçeneklerle Bizans bir biri için tehdit teşkil eden iki komşu olurlar. Kıpçak baskısı sebebiyle Peçenekler Balkanlara ve Bizans topraklarına yönelik akınlarını artırırlar. Karpat eteklerinde ve Transilvanya'da oturan bugünkü Ulah ve Moldovanlar'ın ataları dağlık bölgelere çekilirler.
1026'dan sonra Peçenekler'in giderek yoğunlaşan Balkan akınlarına 1036'da görülen üç Bizans akınıyla yeni bir cephe daha açılır. (49) Aynı yıllarda Kumanlar tarafından kovalanan Uzlar, Volga ve Don nehirlerinin batı taraflarına yönelmişler ve buralarda Peçeneklerle karşılaşmışlardır.
1040'tan sonra Özü ile Tuna nehirleri arasında bulunan ve 13 uruğdan teşekkül eden Peçenekler'in başında Kilter oğlu Turak (Durak // Tirek) adlı bir han vardı. Uz hücumlarına karşı çekingen davranan Turak'ın savaşmak yerine Tuna boyundaki sazlıklara çekilmeyi tercih etmesi üzerine 20 bin kişilik iki Peçenek uruğu Balçaroğlu Kegen'in önderliğinde, Turak kuvvetlerinden ayrılır. Bu durum iç savaşa sebep olur. Kegen, 80 bin kişilik Turak'a bağlı kuvvet karşısında tutunamayarak 1048//1049'da Bizans'a sığınmak zorunda kalır. Kegen, iki ceddi ve 20 bin Peçenekle birlikte Hristiyan olur. Kegen ve adamları Dobruca'da bulunan Tuna üzerindeki Drister kasabası yakınlarındaki hudut bölgesine sınır muhafızı olarak yerleştirilirler.
Turak’la Kegen'in mücadelesi bundan sonra da bitmez. Turak ve yanındakilerin Kegen'in iskan edildiği bölgeye başarısız bir hücumundan sonra, Kegen Bizanslılar'ın da yardımıyla Turak'ı ve beylerini mağlup eder. Böylece Turak ile birlikte 140 Peçenek komutanı Bizanslılar'ın eline esir düşer. Bizans, Turak'a bağlı Peçenekler'i askeri alanda kullanacağını düşünerek bunlara dokunmaz. Bulgaristan'daki boş bir alana yerleştirir.
Turak ve diğer Peçenek komutanları İstanbul'a getirilerek orada Hristayanlaştırılır.
Bulgaristan'da Sofya ve Niş taraflarına yerleştirilen ve çiftçilikle uğraşmaları için boş arazilere iskan edilen Peçenekler bu işlere alışamadıklarından sık sık isyan ederler. Bizans'ı güç durumlara sokarlar. Sonunda Peçenekler, Bizans ordusu karşısında mağlup olur; önemli bir kısmı diğer Türk boylarıyla karışarak Rus, Bizans ve Macar topraklarına dağılırlar. Güneyden gelen Türk baskısının gittikçe artması üzerine Bizans, l049'da içinde Peçenekler'in de bulunduğu 15 bin kişilik bir kuvveti harekete geçirmişse de Üsküdar yakınlarında bu hareketten cayan Peçenekler, boğazı atlarını yüzdürerek geçip, Tuna civarındaki boydaşlarına katılırlar.
Bizanslılar'ın kendilerine ayırdığı yerleşme alanlarına karşılık Peçenekler ve belki Uzlar'dan bir kısmı bazı askeri hizmetler görmüşler, bu arada Romanos Diogenes''in Malazgirt'te Selçuklu Türklerine karşı savaşan askerleri arasında bulunan Peçenek, Uz ve Kuman Türklerinden bir kısmı Bizans ordusunu terk ederek Alparslan'ın ordusunun saflarına geçmişlerdir.
Bizanslılar geri kalan Türklere, Türk töresine uygun olarak and içirmişler ve bundan da olumlu sonuçlar almışlardır. (50)
Peçenekler, Balkanlar ve Doğu Avrupa'da derin izler bırakmışlardır. Bugünkü Bulgaristan, Yugoslavya, Romanya ve Güney Rusya'da bir çok yer ismi Peçenek hatırası taşır.
Mesela Tuna'nın son mecrasında Dobruca'da bugün Romenlerin yaşadığı Hırsova ile Maçin tepesi arasında Türkler'in Peçenek dedikleri Peçenjaga adlı bir köy vardır.
Ayrıca eski Sırbistan'da Kragujevac vilayeti Gruja kazasına bağlı Peçenogo adlı bir köyün olduğu bilinmektedir.
Yine aynı şekilde Leskovac'a yakın bir yerde Peçenevce denilen bir köyün olduğu bilinmektedir.
Romanya'da ise Mehadia ile Orsovo arasında Peçeneşka diye anılan bir Romen köyü bulunmaktadır.
Bugünkü Polonya'da halen korunan Peçenek köy isimleri vardır. Ortaçağda bu isimler daha canlıydı. (51)
Yrd. Doç. Dr. Nevzat ÖZKAN
GAGAVUZ TÜRKÇESİ GRAMERi, 1996 KİTABI İÇİN
ATATÜRK KÜLTÜR, Dil ve TARİH YÜKSEK KURUMU
TÜRK DİLLERİ KURUMU YAYINLARI: 657
Gramer Bilim ve Uygulama Yayınları : 18
(47) Akdes Nimet Kurat, "Peçenekler"; İslam Ansiklopedisi c.IX, s.535-542
(48) Akdes Nimet Kurat, Peçenek Tarihi, İstanbul. l937
(49) Akdes Nimet Kurat
(50) Akdes Nimet Kurat. "Peçenekler” ; Atanas Manof; Mehmet Eröz
(51) Akdes Nimet Kurat, Peçenek Tarihi
AKDES NİMET KURAT - PEÇENEKLER KİTABI İÇİN
Peçenekler’in kaynaklarda zikredilişi ise şöyledir; Bizans kaynaklarında; “patzinak” , Latin kaynaklarında; “pecenaci” , “pacinacae”, “bissenus”, Rus kaynaklarında; “peçenyeg”, Ermeni kaynaklarında; “badzinag”, Macar kaynaklarında; “beşenyö”...
Bizans kaynağı De Administrando İmperio’da (948-952) zikredildiğine göre Peçenekler 8 boy halinde idi;
1- Ertim (Erdem, Başbuğu Bayça sonra Yavdı).
2- Çor (Başbuğu Kügel sonra Küerçi).
3- Yula (Başbuğu Korkut+an sonra Kabukşın).
4- Külbey (Başbuğu İpa sonra Suru).
5- Karabay (Başbuğu Kaydu).
6- Tolmaç (Başbuğu Kotran sonra Boru).
7- Kapan (Başbuğu Yazı).
8- Çoban (Başbuğu Bat+an sonra Bula).
Bu Peçenek boylarının yerleştiği sahalar ise şöyle idi; Çoban, Tomaç, Külbey (Onetz), Çor, Karabay, Ertim(Dnyester), Yula (Prut), Kapan (Aşağı Tuna), boy adlarından bir kısmı eski Türk ünvanları olup Başbuğ isimleri ise daha ziyade renkleri ifade etmektedir.
AHMET TAŞAĞIL - PEÇENEKLER
BİR DE "PECHENEG" VEYA "KHAZAR" DERKEN TÜRK DESENİZ!
MERAK ETMEYİN BİR YERİNİZ EKSİLMEZ!
UKRAYNA TARİHSEL MÜZESİ'NDEN PEÇENEKLER
“AVRUPA’LININ” KÖKENİNDEKİ TÜRKLER
" PECHENEG TURKS"
ONE OF THE OGHUZ (OĞUZ) TRIBE
in "Europe" ....from the 9th c AD.
In time Christianization and mingling with "Europeans"....
Many Places in Europe, named after them
example: in Serbia - Pechenoge and Pechenevce
and the "West" never mention about, that they are the Turks....
"this then, was how the rebellion ended. But the Scythians, who are popularly called Pechenegs, crossed the Danube with all their people and soon established themselves..."
Pecheneg = Scythians = Turks