Çıldır Çevresinden Soyut İnsan Heykeli Biçimli Mezar Taşları
Zengin Türk kültürü ve tarihi içerisinde, mezar taşları da önemli bir yer tutmaktadır. Zira Türkler, İslamiyet’in kabulünden önce de, öldükten sonra hayatın devam ettiğine inanmış, bu doğrultuda mezar yapıları, mezar taşları yaparak, ölülerinin ruhuna ve hatırasına, hayatlarındaki kadar saygı göstermişlerdir.
Bu anlayış Türkler’de çok köklü ve zengin bir ölü gömme adeti, mezar ve mezar taşı geleneğinin ortaya çıkmasını, gelişerek devam etmesini sağlamıştır.
Özellikle Göktürkler’deki heykel formlu ve ölen kişinin hayattaki vasıflarını içeren motiflerle süslü mezar taşları, Anadolu’daki soyut insan heykeli formlu mezar taşlarına kaynak olmuştur. Ancak bu milli gelenek, Anadolu’da İslami kimliğe büründürülerek, daha soyutlanmış bir şekilde devam ettirilmiştir.
Anadolu’daki soyut heykel formlu eski Türk mezar taşı geleneğinin devam ettirildiği yörelerin başında Çıldır ve çevresi gelmektedir. Zengin tarihi-kültürel geçmişi ile tanınan Çıldır ve çevresinde, Osmanlı döneminden kalma mezar taşlarında sembolik içerikli motifler, özellikle baş şahidelerinin soyut heykelsi formu, Türk kültür ve inanç tarihi bakımından dikkate değer özellikler sunmaktadır.
Doç.Dr.Ali Murat AKTEMUR
Atatürk Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi Öğretim Üyesi
Kars ve ilçelerinde
Arpaçay'ın Koçköyü ve Bardaklı Köyü'nde de Taşbabalar/Bengütaşlar
Ardahan çevresindeki soyut insan heykeli formlu mezar taşları
Kaynağı Orta ve İç Asya’daki İslamiyet öncesi inançlara göre yapılmış sın taşları (geyik taşı) ve balballara kadar uzanan, İslam İnancıyla birlikte Anadolulu kimlik kazanan, başta çehre olmak üzere vücudun suret veren uzuvlarının soyutlanmasıyla eski Türk mezar taşı geleneğinin soyut insan heykeli formunda devam ettirildiği ifade eden Aktemur, Ardahan yöresi mezar taşlarının Türk-İslam inanç, kültür ve sanatının önemli örnekleri arasında yer aldığını söyledi.
“Ardahan çevresindeki soyut heykel formlu kabir taşlarının özellikle Hanefi/Sünni mezhebinden Müslüman Karapapak nüfusa sahip Çıldır ve köylerinde daha yaygın olarak kullanılmış olması dikkat çekicidir”, diyen Aktemur, şunları kaydetti:
“Aynı gelenek Kars’ın Arpaçay İlçesi’ne bağlı Karapapak köylerinde de, eski Türk mezar taşı geleneğinin İslami kimliğe büründürülerek verilişinin bir ifadesi şeklinde devam ettirilmiştir. 93 Harbi diye bilinen (1877-1878) Osmanlı-Rus Harbinden sonra, Ağrı-Tutak, Muş-Bulanık, Sivas ve Tokat çevrelerine muhacir olarak yerleşen Karapapaklar, bu geleneği söz konusu yerlere de taşımışlardır.
Üzerlerindeki tarihi kayıtlar, soyut heykel formlu kabir taşı geleneğinin yörede Cumhuriyet’in ilk yıllarına kadar yoğun bir şekilde devam ettirildiği, ancak Cumhuriyet’in ilanından itibaren yöreye gelen din adamlarının baskısıyla, bu eski milli geleneğin devamında azalma yaşandığı ve zamanla tamamen terk edildiği, hatta 18. yüzyıl sonları – 19. yüzyıl başlarına ait bazı örneklerin kırılıp parçalandığı gözlenmektedir.”
“Ardahan çevresindeki soyut insan heykeli formlu mezar taşları” adlı kitap Güzel Sanatlar Fakültesi’nden elde edilebilir.
 |
| Kazakistan - Taşbaba , elinde and kadehi ile |